پیشینه تاریخی مشکان: : دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

ده از دهستان ده چاه بخش پشتکوه واقع در ۵۴ کیلومتری شمال نی‌ریز به طول جغرافیایی ۲۰ ۵۴ و عرض جغرافیایی ۲۹ ۲۹ و ارتفاع ۲۳۵۰ متری، از روستاهای کهن نی‌ریز است.
    در منابع جغرافیایی و تاریخی سده‌های سوم تا هشتم هجری قمری از روستایی بانام‌های «ماسکانات»، «ماشکانات»، «مسکانات»، «مشکانات»، «میسکانان» و «می‌شکانات» یادشده است.
     اطلاعات داده‌شده مربوط به یک مکان است و تقریباً با مُشکان کنونی مطابقت دارد. نخستین منبع المسالک و الممالک است که تحت عنوان «میسکانان»، از آن یادکرده و آن را در هشت فرسنگی صاهک [احتمالاً چاهک] گفته است. استخری آن را مُشکان با مسجد منبردار و از شهرهای جَوْبَرَقان خوانده است.
    در صوره الارض، حدود العالم و احسن التقاسیم به نام‌های «ماشکانات»، «مشکانات» و «مسکانات» آمده و از شهرهای دارابگرد دانسته شده است.
    ابن بلخی تحت عنوان «می‌شکانات» گفته است: «ناحیتی است از نی‌ریز و سبیل آن سبیل نی‌ریز است در همه احوال و به روایتی چنان است کی خیره و نی‌ریز هم از کوه دارابجرد است».
    لسترنج با توجه به عبارت آخر ابن‌بلخی، پنداشته که ابن‌بلخی می‌شکانات را همان خیر دانسته است.
    در معجم‌البلدان از مکانی با عنوانِ «ماسکنات» در فارس یادشده که به احتمال منظور مشکان است.
     مطالبی را که زرکوب شیرازی در شیراز نامه و حمدالله مستوفی در نزهت‌القلوب درباره آن آورده‌اند، نشان از اهمیت و آبادانی آن در سده هشتم هجری قمری دارد. به گفته زرکوب شیرازی: «می‌شکانات هم از کوره دارابجرد است، ولایت و صوبی معمور به‌غایت آبادان و نعمت در او ارزان و فراوان امراء و اشراف، احشام در آن نواحی اختیار مقام داشتندی و هرسال مدتی بدان صوب میل کردندی».
    حمدالله مستوفی نیز آن را «ناحیتی معمور» و از توابع نی‌ریز خوانده که در «آب‌وهوا و حاصل مانند آن» است.
*
     در منابع و مآخذ جغرافیایی سده‌های سوم تا هشتم هجری قمری بانام «صاهه»، «صاهک»، «صاهک الکبری» و «صاهک الصغری» برمی‌خوریم که به احتمال «صاهک» معرّب «چاهک» است. با توجه به اطلاعات موجود در منابع جغرافیایی سده سوم و چهارم هجری قمری، «صاهک الکبری» شهری آباد در نزدیکی دریاچه بختگان و نزدیک آباده و دهمورد بوده است. استخری از دو صاهک: صاهک الکبری و صاهک الصغری نام‌برده و صاهک الکبری را در هشت فرسنگی آس (ده مورد کنونی) دانسته است. دیگر جغرافی‌نویسان سده سوم و چهارم، ازجمله ابن خردادبه، قدامه و ابن حوقل نیز از «صاهک» در نزدیکی آس و بودنجان خبر داده‌اند.
    ابن بلخی تحت عنوانِ «صاهه» و هراه گفته است: «دو شهرک‌اند، هواء آن معتدل است و آب روان اندک است و از صاهه آهن و پولاد خیزد و تیغ‌ها کنند و شمشیرها چاهکی خوانند و هر دو آبادان است و جامع و منبر دارد»؛ که با توجه به عبارت آخر «جامع و منبر دارد» به احتمال منظور او همان صاهک الکبری است.
در احسن التقاسیم ذیل «صاهه» آمده است: «کوچک است مردمش خوش‌رفتار با بیگانگان و ماهر در نوشتن مصحف هستند» که احتمالاً منظور همان صاهک الصغری است. چنانکه شواتس گفته، تماشک، صاهک الکبری را «چاه خشک» و «صاهک الصغری» را ده چاه دانسته است. برخی نیز «صاهک الکبری» را چاهک امروزی پنداشته‌اند.
    یادآور می‌شویم که چاهک اخیراً از شهرستان نی‌ریز جداشده و به استان یزد پیوسته است.