مشکان در گذر تاریخ: : دانشنامه گردشگری نی‌ریز

نوشته‌ها

در برخی منابع تاریخی، نام مشکان یافت می‌شود. نام این منطقه در کتاب حدود عالم و اصطخری و مقدسی ماسکانات، در معجم‌البلدان ماسکانات و در نزهت‌القلوب میشکانات نگاشته شده است. در تاریخ وصاف، به‌صورت ایشکانات نوشته‌شده است. ازجمله در منابع آمده است: «حسنویه (فصلویه) شبانکاره سپه‌سالار به خدمت آلب‌ارسلان سلجوقی رفت و فارس را به مبلغ بیست و هفت هزار درهم مقاطعه کرد به‌شرط آنکه خود عهده‌دار پرداخت مخارج باشد. سپس به فارس آمد و در داراب رحل اقامت افکند و پول را پرداخت نکرد. به دستور خواجه نظام‌الملک وزیر، او را اسیر کردند و در قلعه‌ی استخر زندانی نمودند. بعدازآن اتابک جلال‌الدین چاولی خوان‌سالار که رکنی از ارکان دولت بود، با لشکر صف‌شکن متوجه شیراز گردید و با نبیره‌ی او نظام‌الدین محمود بن یحیی بن حسنویه در مهارلوی سروستان محاربه و جنگ کرد و او را منهدم کرد و شکست داد و از پی او رفته تا به «مشکانات نی‌ریز» رسیدند. مجادله را از سر گرفتند. دراین‌بین برای اتابک چاولی مرضی پیدا شد که از ضعف قوه‌ی توقف نداشت. پس به‌ضرورت دست از جنگ کشید و مراجعت کرده ودیعت روح را به اجل موعود سپرد. به دیگر سخن، ناگاه براثر شدت جنگ، خون از بینی اتابک چاولی گشوده و شروع به ریزش کرد. چنانکه مجبور شد بازگردد. درنتیجه نظام‌الدین شبانکاره از جنگ و شکست نجات پیدا کرد و از راه نی‌ریز به ایج برگشت و در کوه ایج قلعه‌ای ساخت و نامش را دارالامان گذاشت.

پس از فوت قطب‌الدین مبارز، فرزندش مظفرالدین جانشین پدر شد و توجهی به برادرش معزالدین عبدالرحمن که کوچک‌تر بود، نکرد و در قلعه‌ی دارالامان او را راه نداد و به وی گفت برو در زرجان بمان. معزالدین عبدالرحمن دو سه روزی در ایگ بماند. پس با اجازه‌ی برادرش به‌عنوان رفتن به شکار آنجا را ترک کرد و به میشکان رفت. بعد ازآنجا به شیراز آمد. چون اتابک ابوبکر سعد (۶۲۸-۵۹۹ هجری قمری) او را در جنگ‌ها دیده بود ورود او را عزیز داشت و دختر خود را به وی داد و مقرب اتابک ابوبکر سعد زنگی شد.

نظر میرزا محمدرضا عمان در مورد مشکان

زنده‌یاد میرزا محمدرضا عمان (۱۲۵۹ - اسفند ۱۳۲۰ خورشیدی) فرزند میرزا حاج‌آقا فرزند لطف‌ا... شاعر شیرین‌سخن خوش‌ذوق که دارای قریحه‌ای رسا و طبعی روان بود، در سال ۱۳۰۶ خورشیدی در وصف شهر مشکان می‌نویسد: مشکان از بناهای «جاماسپ حکیم» است در شمال نی‌ریز به مسافت ۸ فرسخ [۴۸ کیلومتر] قرار دارد.

قنات‌ها و مزارع مشکان

در منابع تاریخی به قنات‌ها و مزارع و باغات مشکان نیز اشاره‌شده است. ازجمله:

دو قنات مشهور به «جاماسبی» که هر دو از مغرب رو به مشرق جاری‌اند و به هم ملحق شده از تمام کوچه‌ها و خانه‌های قریه عبور کرده و کلیه‌ی باغات و اراضی را آب می‌دهد.

مزرعه‌ی کشوری، مزرعه‌ی باغ‌کو، مزرعه‌ی معدنو، مزرعه‌ی دهو مشکان، مزرعه‌ی کهن نو و مزرعه‌ی دهو سیاه.

اماکن عمومی مشکان و توصیف اهالی

در کتب تاریخی می‌خوانیم: پنج مسجد دایر تمام بارونق و منسق است. اهالی میشکان کلیه معارف‌خواه و رنجبر و متدین و درست‌کار از بچه‌ی هشت ساله تا پیرمرد نود ساله نماز پنجگانه در مسجد حاضر می‌شوند. مسائل دینیه را تحصیل، یک نفر نیست حقوق واجبه را ندهد. یک نفر دزد و حرام‌خور در تمام اهالی نه باغات آن‌ها بی در و دیوار یک دانه محصولات یکدیگر را به حرامی نمی‌برند. یک نفر بیکار وگدا نیست حتی کورها با رنجبری نان می‌خورند.

انصافاً ده آبادی در تمام قلمرو ایران نیست.

حسینیه یکی، حمام دو بسیار نظیف و با تمیز. در تمام کوچه‌ها آب جاری یک سنگ آسیاب میان ده دایر است.

کلانتر مشکان ... لایشعرانه، زندگی او قدرت نمایی، خدا مهار امر و نهی جماعتی دانا را در کف کیفر نادان داده. مناسب آمد دو بیت از یک غزل:

بر سر این قریه مسلط تا کی

دیو دیوانه بر تخت سلیمان تا چند

ملک جاماسب آرامگه غول چرا

باغ فردوس نشیمنگه شیطان تا چند

محصولات

محصولات آن بادام و رز و گردو است. قالی میشکان بسیار مرغوب و از سایر جاها بهتر می‌بافند.

منابع:

۱- زرکوب، ابوالعباس،‌ شیرازنامه، ص ۲۶.

۲- فارسنامه ابن بلخی، صص ۴۵۱ و ۳۱۷.