نوشته‌ها
شنبه به دَر (شنبه اول سال)
مردم خوش‌ذوق نیریز که به طبیعت زیبای نیریز عشق می‌ورزند، هر زمان که فرصتی به دست آورند خانه و کاشانه‌ی خود را رها می‌کنند و به دشت و صحرا می‌روند و یا حداقل ساعتی را در هوای آزاد و فضای باز و دور از غوغای شهر سپری می‌کنند. این رفتار پسندیده از زمان‌های دور در نیریز سابقه داشته و حتی در کتب هم از برخی تفرجگاه‌ها، آب و هوای خوب و انواع درختان نیریز نام برده شده است.
برای مثال صاحب کتاب هفت اقلیم می‌نویسد: «نیریز برحسب آب‌های روان و کثرت درختان، بر بسیاری از مکان‌های با نام و نشان رجحان دارد. بر جنوب آن مقام، موضعی است موسوم به تفت چرانداب که محل صحبت احباب و جای معاشرت اهل صهباست».
چنین شهری که دارای آب و هوای خوب، باغستان‌های باصفا و انواع گوناگون درختان مختلف از قبیل انار، بادام، پسته، انجیر، سیب و... است، جایی مناسب برای سیر و سیاحت و گردش محسوب می‌شود. لذا هرگاه اهالی آن‌جا فرصتی به دست آورند به بیرون شهر رفته و به سوی باغ‌ها و دشت و صحرا روی می‌آورند.
گذشته از آن، روزهای مخصوصی از سال را هم به تفرج و گردش اختصاص داده‌اند. مثل روز شنبه اول سال و سیزده‌بدر و... که در این‌جا به شرح خصوصیات و نحوه‌‌ی برگزاری شنبه‌ی اول سال می‌پردازیم و آن‌را شنبه‌بدر می‌نامیم. پس از تحویل سال نو، یعنی بعد از اولین روز فروردین، نی‌ریزی‌ها اولین شنبه‌ی بعد از نخستین روز فروردین را شنبه اول سال یا به عبارت دیگر شنبه‌بدر می‌گویند. حال اگر اولین روز فروردین، روز شنبه بود، شنبه‌ی بعد را شنبه‌ی اول سال در نظر می‌گیرند یا به زبان دیگر، هفت روز دیگر را شنبه‌بدر انتخاب می‌کنند. در چنین روزی اهالی، شهر را رها می‌کنند و به بیرون شهر می‌روند، در روز موعد هر خانواده به تنهایی یا با چند خانواده از اقوام و دوستان به صورت دسته‌جمعی، به‌طور پیاده یا با وسیله‌ای که دارند، وسایل خود را برداشته و به مکان‌های باصفا و دلگشا از قبیل بیدبخویه، ده‌فاضل، پلنگان، آسیاب‌های آبی تخت آبادزردشت، خبار، (تکیه، کلویه، کلانتری، زینبیه) شادابخت، لای‌رز، باغات، کنار کشتزارها و لب جویبارها و... می‌روند. ناگفته نماند در روز شنبه‌بدر، صاحبان بوستان‌ها و باغات (خصوصاً در گذشته)، درِ باغ‌های خود را برای ورود همشهریان و مردم باز می‌گذاشتند.
در مراسم شنبه‌بدر، مردم نخست پس از انداختن فرش‌های خود، آتش می‌افروزند یا چراغ‌های خوراکی نفتی یا گازی را روشن می‌نمایند و زن‌ها و دختران چای را تهیه کرده و پس از صرف صبحانه و خوردن تنقلات، مشغول تهیهی ناهار می‌شوند. آن‌گاه کودکان و نوجوانان جداگانه مشغول بازی و تفریح می‌شوند و زنان و دختران هم دور هم نشسته و قصه و داستان می‌گویند.
در چنین روزی پیش آمده که بعضاً عمل خواستگاری و مقدمات ازدواج جوانان نیز فراهم شده است.
از بازی‌هایی که در روز شنبه‌بدر انجام می‌گرفت می‌توان به کچلک‌خوردن (تاب‌بازی)، ترنه‌توخط (ترنا بازی)، قطور و بازی، لق‌بازی (نوعی بازی با سنگ)، بندو، چوخ‌کلیدبازی (چوب‌بازی)، خرپشتک، گل است و ته، برو بیا، لق تو گلو، گردوبازی (چند نوع بازی که با گردو انجام می‌شد) و... اشاره نمود که بعضی از این بازی‌ها، تنها مخصوص مردها بود و برخی از آن‌ها هم جنبه‌ی عمومی داشت.
عصر همان روز، زنان و دختران محله‌ی آبادزردشت (سجادیه کنونی)، چنارشاهی (امام‌مهدی فعلی)، قلعه محمودخان (بهشتی کنونی)، قلعه خواجه(شهرک ابوالفضل) و...، به بقعه‌ی شیخ بهلول، عارف معروف و نامی (که در اصطلاح عامیانه به شیخ بلو هم معروف است) می‌رفتند، باید یادآوری کرد که بالای این مقبره و در سقف آرامگاه زنجیری آویزان بود که در قسمت پایین آن پنجکی بسته شده بود. برخی از زنان در مواقعی نیت کرده و روسری خود یا دستمالی را به طرف بالا پرتاب می‌کردند، اگر روسری یا دستمال به پنجک گیر می‌کرد اعتقاد داشتند که حاجت آنان برآورده می‌شود، اگر دستمال دختران دم بخت نیز به پنجک (قلاب) گیر می‌کرد، اعتقاد داشتندکه برای سال آینده ازدواج می‌کنند و به خانه‌ی بخت می‌روند. کسانی که آرزوی بچه‌دار شدن داشتند نیز اعتقاد را داشتند که با گیرکردن دستمال به پنجک، سال آینده صاحب فرزند می‌شوند.
زنان و دختران سایر محلات از جمله کیان، شادخانه، امام‌زادگان، سادات، سرزیرکان و... نیز به امام‌زاده کامل‌الدین معروف به پیرمراد رفته و کسانی که آش تهیه کرده بودند، آش را همراه با تنقلات و آجیل صرف می‌کردند. مردها، جوانان و نوجوانان نیز به قلات خواجه خضر نبی‌ا... می‌رفتند. در این هنگام عده‌ای به نواختن تنبک (ضرب) دایره و ساززدن مشغول می‌شدند و بقیه هم دست می‌زدند و آواز می‌خواندند و به تماشا می‌پرداختند و تا پاسی از شب مشغول شادی و پایکوبی بودند. گاهی هم پیش می‌آمد که بین مردها و جوانان درگیری روی می‌داد و به زدوخورد منجر می‌شد، به حدی که یک روز بین جوانان شادخانه و چنارشاهی درگیری سختی راه افتاد و با زنجیر و چوب و چماق به جان هم افتادند و در این میان عده‌ای با سر و دست شکسته و خونی به منازل خود رفتند. البته در زمان‌های گذشته پس از تأسیس ژاندارمری نیریز، امنیه‌ها و افراد پلیس برای جلوگیری از دعوا و درگیری می‌آمدند و پیرامون قلات خواجه‌خضرنبی‌ا... به گشت‌زنی مشغول می‌شدند. ناگفته نماند در سابق اهالی نیریز در روز شنبه‌بدر (شنبه اول) با شوق زایدالوصف بیشتری به پای قلات خواجه‌خضر نبی‌ا... می‌رفتند و به شادی و سرور می‌پرداختند و مشغول زدن ساز، دایره، تنبک و آوازخواندن می‌شدند، البته امروزه آن شور و هیجان خیلی کمتر شده و این آداب رو به فراموشی است. از دیگر باورها و اعتقادات زنان در گذشته و روز شنبه‌بدر این بود که گروهی از زنان در روز شنبه اول سال (شنبه‌بدر) از صبح پگاه به خواجه‌خضرنبی‌ا... می‌رفتند و در سمت جنوب بقعه، در داخل ساختمان، کنار گوشه‌ای از یک تکه‌ی بزرگ سنگ قلات که شکل آثار جای پایی است و می‌گویند جای پای خضر نبی‌ا... است و مقداری خاک و گل نرم وجود داشت، یک سکه‌ی ده‌شاهی یا یک قرانی یا دوزاری (دو ریالی) زیر خاک و گِل‌ها مخفی می‌کردند و بعد از چند ثانیه آن را بیرون می‌آوردند و بعد در همان‌جا و در کیسه‌ای که از قبل دوخته بودند یا در همان ساعت می‌دوختند، می‌انداختند و تا آخر سال آن سکه را نگه می‌داشتند و خرج نمی‌کردند و بر این باور بودند که این پول سبب برکت خانه و جیب آن‌ها می‌شود و درآمدشان تا پایان سال خوب خواهد بود.
دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی استاد دانشگاه تهران در کتاب «خاتون هفت قلعه» می‌نویسد: در نیریز جای پای خضر است و مردم روزهای شنبه به زیارت آن می‌روند. در روایات مذهبی خضر همان ایلیاهوست، که یک‌بار هم به اشاره‌ی او باران بند آمده بود. خضر منشأ برکت است. چشمه‌ی خضر یا خواجه خضر یا کوه خضر زیارتگاه است. به همین جهت چشمه‌ی خضر را چشمه‌ی حیات هم گفته‌اند.
غذاهای شنبه‌بدر نی‌ریزی‌ها:
روی هم رفته می‌توان گفت غذاها مختلف و لذیذ است و نوع آن تا اندازه‌ای بستگی به وسع مالی مردم دارد. در این‌جا نام بعضی از این غذاها را ذکر می‌کنیم.
۱ -پختن برنج یا به زبان دیگر تهیهی پلو و چلوپلو به صورت‌های مختلف با خورشت‌های گوناگون از قبیل: باقلاپلو، سبزی‌پلو، کلم‌پلو، لوبیاپلو، شوید پلو، ماهی پلو، پلو مرغ و ....
۲ - انواع مختلف آبگوشت ازجمله یخنی ۳- تیلیت ماست با کاهو و سبزی ۴- نان و ارده‌شیره ۵- پختن آش ۶- تهیهٔ شیر برنج ۷- تهیهٔ فسنجان ۸- تهیه کباب کنجه و ...
باید یادآوری کرد زمانی که شنبه بدر، در ماه‌های محرم‌الحرام، صفر و رمضان قرار می‌گرفت این اعمال متوقف می‌شد.
کلمات کلیدی
اطلاعات:
- مرجع: هفته نامه عصر ني ريز / شماره 495 / تاریخ 27/12/1391
- نویسنده/گردآورنده: محمدعلی پیشاهنگ
- نوع مدخل: نوشتار
- تاریخ ثبت:1393/1/24
عکسهای مرتبط :
* هیچ موردی پیدا نشد...
نوشته های مرتبط :
ویدئوها مرتبط :
* هیچ موردی پیدا نشد...