منابع و مآخذ موجود در مورد آثار ابوالعباس نیریزی: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

منابع و مآخذ موجود در مورد آثار ابوالعباس نیریزی

منابع و مآخذ موجود را مى ‏توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱- آثار خود او: ابوالعباس آثارى چند در ریاضیات و ستاره‏ شناسى دارد که به برخى از آنها دست یافتیم، که عبارت است از: مقاله النیریزى فى حوادث القرانات ؛ احداث الجوّ ؛ رساله فى بیان المصادره المشهوره لاقلیدس ؛ تخطیط الساعات الزمانیه فى کل قبه او فى قبه تستعمل لها ؛ همچنین بخشهایى از شرح اصول اقلیدس که مرحوم استاد جلال الدین همائى در خیامى ‏نامه آورده است .
۲ - منابع متقدم اسلامى: مهمترین این منابع عبارتند از: الفهرست ابن ندیم ؛ الآثار الباقیه، القانون المسعودى، افرادالمقال فى امر الضلال و مقاله فى راشیکات الهند، تألیف ابوریحان بیرونى ؛ طبقات الامم از قاضى ابوالقاسم صاعد بن احمد اندلسى ؛ رساله المصادرات تألیف خیام ؛ چهارمقاله نظامى عروضى سمرقندى ؛ شکل القطاع خواجه نصیر طوسى ؛ تاریخ الحکماء قفطى و تنقیح المناظر لذوى الابصار و البصائر تألیف کمال الدین حسن فارسى.
     باید یادآور شویم که در منابع یاد شده، به ویژه آثار ابوریحان بیرونى، بیشتر به بحث و بررسى نظریات و آراء ابوالعباس پرداخته شده و فقط در برخى از آن منابع به اختصار از شرح احوال وى سخن به میان آمده است.
۳ - تحقیقات و پژوهشهاى معاصر: نخستین پژوهشهاى دو سده اخیر، درباره ابوالعباس نیریزى و آثارش توسط مستشرقان انجام گرفته است. ظاهرا این پژوهش ها با ترجمه قسمت‏ هایى از شرح اصول اقلیدس به لاتینى شروع شد. در اواخر سده نوزدهم یعنى در سال ۱۸۹۳ م.، مقاله اول آن اثر به همراه ترجمه لاتینى آن و پس از آن ده مقاله اول شرح اصول اقلیدس که جراردکرمونى (در سده دوازدهم میلادى) به لاتینى ترجمه کرده بود، به همّت کورتزه در سال ۱۸۹۹ م. بهچاپ رسید. از آن زمان به بعد، تحقیقات گسترده‏اى شروع شد. برخى از مهمترین آثار مستشرقان در این باره عبارتند از:
۱. Suter, H. , Die Mathematiker und Astronomen der Araber, ۱۹۰۰.
۲. Suter, H. , "Zur Frage des von Nairizi Zitierten Mathematikers Diachasimus" , Bibliotheca Mathematica , vol ۷ , ۱۹۰۶ - ۱۹۰۷ , ۳۹۶.
۳. Mansion , P. , "Sur Le Commentaire dAnaritius relatif auz elements dEuclide" , Annales de La Société Scientifique , vol ۲۴ , p. ۴۷ - ۴۹ , Bruxelles , ۱۹۰۰.
۴. Heath , T. L. , A History of Greek Mathematics , Oxford , ۱۹۲۱.
۵. Heath , T. L. , The Thirteen books of Euclids Elements, New York, ۱۹۵۶.
۶. Seemann , Hugo , Th. Mittel berger , "Das Kugel Formige Astrolab" , Abhdl. Zur Gesch. d. Natur., ۸ , ۳۲ - ۴۰ , ۱۹۱۵.
۷. Schoy , C. , "Abhandlung Von al - Neirizi über die Richtung der Qibla ubersetzt und erlautert" , Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Mathem. Physik. Klasse München, ۵۵ - ۶۸, ۱۹۲۲.
۸. Sarton , G., Introduction to the History of Science, Florida, ۱۹۶۲-۷۵.
     علاوه بر منابع یاد شده، اسمیت در تاریخ ریاضیات ، نلّینو در تاریخ نجوم اسلامى ،آلدومیه‏لى در علوم اسلامى و نقش آن در تحولات علمى جهان ؛ بروکلمان در تاریخ ادبیات عرب ، و سزگین در تاریخ نسخه‏هاى عربى ، به بحث درباره آرا و نظریات و آثار وىپرداخته‏اند. به دنبال تحقیقات وسیع مستشرقان، برخى از دانشمندان و پژوهشگران ایرانى به ترجمه و تحقیق درباره ابوالعباس فضل بن حاتم پرداختند.
     استاد مرحوم جلال الدین همائى در کتاب خیامى ‏نامه و استاد ابوالقاسم قربانى در کتاب هاى تحقیقى خود، از جمله در آثار ریاضى ابوریحان بیرونى، ریاضیدانان ایرانى و زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامى به تفصیل درباره آرا و نظریات فضل بن حاتم نیریزى بحث کرده ‏اند.