ابداعیه یا قصیده ابداعیه(اثرسید قطب الدین محمد حسینی نیریزی): : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

ابداعیه یا قصیده ابداعیه(اثرسید قطب الدین محمد حسینی نیریزی)

ابداعیه یا قصیده ابداعیه: قصیده ‏اى عرفانى است، شاملِ ۱۷۱ بیت عربى درباره موضوعات عرفانى از قبیل تجلى ذات و صفات به نور پیامبر اکرم (ص)، نفى اشتراک معنوى و لفظى در حقیقت وجود و صفات کمالى و توحید ؛ اشاره به استواء رحمت رحمانى و سرّ اختلاف اعیان حقایق کونیه ؛ اشاره به سرّ بعثت انبیاء و ...

للّه حمدالعالمین جمیعها       و اللّه جاعل نورها و بدیعها
صلّى على مجلى تجلّى ذاته و صفاته ازلاً لدى توقیعها
نور الرّسول و انّما هو رحمه    للعالمین و انّه لشفیعها
و على اعاظم اله الهادین فى    منهاج شرعه [ شرعته ] لدى تشریعها
یا سائلاً عن فهم اعظم حکمه هل کیف ربط الحادثات جمیعها
بالوحده الازلیه العلیا و عن سبب اختلاف شریفها و وضیعها
و عظمى مسائل حکمه فیها لقد حارت عقول بصیرها و سمیعها
انّى لانشد فى بیانى لمعه    من شمسها العلیا لدى تلمیعها
لتمصّ من ضرع الهدایه حکمه    هى قوّه عقلیّه لوضیعها
سمّوا قصیدتنا بابداعیّه عندالاماجد و اکتبوا توقیعها
کى تعرفوا بهدى رسول الله فى مراه کلّ العالمین بدیعها
لتوحّدوا احدا بلا عدد لدى    ابداعه درجات خلق صنیعها

*
الاشاره الى تجلّى ذاته و صفاته بنور رسول الله و روحه و انّ به ظهور الاسماء الالهیه الکونیه

و اللّه کان و لم یکن مع ذاته                                   شئ من الدرجات و هو رفیعها
من قبل ابداع العوالم کلّها                                         و زمانها و شریفها و وضیعها
انّ الزّمان بقاء مجعولاته                                              لاذاته ازلاً لدى توقیعها
بل کان ذات اللّه لابالاشاره                                             عقلیه للعالمین جمیعها
لما تجلّى ذاته سبحانه                                                 ازلاً فاوّل حادثات صنیعها
قد کان نور محمّد مجلًى لها                                        قبل العوالم و ابتداع بدیعها

*
الاشاره الى نفى الاشتراک المعنوى و اللّفظى عن حقیقه الوجود و صفاته الکمالیه و توحیده سبحانه بالوحده الذاتیه الحقیقیه الازلیه و تقدیسه تعالى عن الوحده العددیه

فى اوّل الابداع نور محمّدٍ انوار خلق شریفها و وضیعها
و مراتب الابداع نور واحد    مترتّب اللّمعات فى تلمیعها
و الفیلسوفیّون قد غلطوا لدى توحید حقّ وجود ذات بدیعها
زعموا الوجود مشککا سبحانه عن اشتراک وضیعها و رفیعها
و کذلک فى اسمآئه سبحانه زعموا اشتراک الخلق فى توقیعها
این اشتراک کما له الازلىّ مع ایاته الحُدَثاء و هو بدیعها
لااشتراک هنا لالفظا و لا    معنى لدى العرفاء و هو منیعها
متمنّعٌ عن حدّه باشاره عقلیّه معها و عدّ جمیعها
فى الاشتراکین التزام ضلاله    قد ذاع فى نهج‏الهدى تفظیعها
ضلّوا لدى تعدیده باشاره    عقلیّه مع حادثات صنیعها
تعدیدهم تحدیده سبحانه    حسبوا جمیع الخلق کفو بدیعها
انّ الوجود حقیقهً هو ذاته    ازلاً و انّ الحادثات صنیعها
لیس اشتراک فیه بل آیاته انوار کلّ العالمین جمیعها

                                                        *
الاشاره الى توحیده سبحانه باسقاط الاضافات

و حقیقه الابداع نورٌ واحدٌ    متکثر اللمعات فى توسیعها
لمعاتها کانت مجاز حقیقه هى قد افاضتها لدى تلمیعها
تلک الحقیقه و المجاز باصلها    و فروعها امتاز لدى تفریعها
لعلاقه عُلیا و لیس کمثلها فى الکاینات شریفها و وضیعها
اذ لیس بینهما مقارنه کما    هى بین خلق العالمین جمیعها
هذا کما لوّحت فى تمثیلنا    المرأه عند بصیرها و سمیعها
لیس المجاز هناک موجودا لدى    جنب الحقیقه و هى ذات بدیعها
لتظنّ انّ الوحده الازلّیه    معدوده مع حادثات صنیعها
لیس المشارب فى السّراب بقیعه موجوده حقّا لدى تلمیعها

                                                       *
الاشاره الى استواء الرّحمه الرّحمانیّه و سرّ اختلاف اعیان الحقائق الکونیّه

کلّ الکمال لذاته سبحانه    ازلاً لدى ابداع خلق صنیعها
لانقص فى ابداعه القدّوس بل       نقص الافاضه سوء حظّ وضیعها
هذا کما لمّحت فى تمثیلنا    لمراتب الابداع فى توقیعها
درجات نور وجوه مراتین فى وضع التّقابل و ابتداع بدیعها

                                           *
الاشاره الى سرّ بعثه الانبیاء و الى نفى‏الظلم عن تقادیره سبحانه

و القابلیات استعدّت و اقتضت    درجاتها واللّه کان رفیعها
و بحوله سبحانه و بقوّته    طمعت مراتبها لدى تطمیعها
لارتبه لیست لها فهى الّتى قد لازمت افعالها و صنیعها
لکن لتکمیل المراتب حاجه    ببشیرها و نذیرها و شفیعها
هنالک اختلفت شرایع دیننا       واللّه کمّلها لدى تشریعها
والفوز للصّلحآء فى تعظیمها    والویل للعاصین فى تضییعها
و هنالک ابتلى القلوب و زلزلوا    وامتاز شان عصاتها و مطیعها
و هما ارادا رتبه قد لازمت اعیانهم ازلاً بعلم بدیعها
قد کان فى تقدیره سبحانه    احکام عاصیها و شأن مطیعها

                                          *
     قطب‏ الدین در پایان منظومه، کسانى را که طالب دانستن بیشتر درباره این موضوعات‏ اند، به خواندنِ فصل الخطاب ارجاع داده و گفته است:

البان علم اللّه رزق قلوبکم لکن على مقدار فهم رضیعها
و فروع تحقیقاته فى نظمه    فصل‏الخطاب لمن اراد وسیعها
و الحمداللّه الّذى اوحى الى                 قلبى معارفها لدى توقیعها

    از این اثر چندین نسخه خطى در کتابخانه ‏هاى مختلف در دست است، که عبارتند از: نسخه شماره ۳۶۴ مجموعه اهدایى سیدمحمّد مشکوه در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران ؛ نسخه شماره ۴۸۸۹ کتابخانه مجلس شوراى اسلامى ؛ نسخه شماره ۷ / ۷۹۹ کتابخانه غرب مدرسه آخوند همدان ، و نسخه شماره ۵ / ۴۸۴ کتابخانه مجلس سنا (اکنون در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى است).
     دوازده بیت نخستین آن در آغاز کتاب میزان الصّواب فى شرح فصل الخطاب در سال ۱۳۳۴ ه. ق. به چاپ رسیده است . این قصیده توسط استاد خواجوى با عنوانِ الاضافه الاشراقیه فى شرح قصیده الابداعیه ترجمه و شرح شده، امّا متأسفانه هنوز به طبع نرسیده است .