توضیح آثار میرزا احمد نیریزی: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

گفته‏ اند که میرزا احمد ۹۹ تا ۱۲۰ قرآن، ۷۷ صحیفه سجادیه و تعداد بسیارى ادعیه، مرقع و قطعه کتابت کرده است . سنگلاخ در تذکره خود از مشاهده ۱۲۰ قرآنِ وى سخن به میان آورده و میرزاحبیب خراسانى نیز گفته است: «کسى به اندازه او کلام قدیم [ قرآن ] ننوشته است ». برخى از تذکره‏ نگاران معاصر نیز به تبع سنگلاخ، آثار او را از حدّ فزون دانسته اند . هر چند آثار بسیارى از میرزا احمد بر جاى مانده، امّا آن اندازه که سنگلاخ و به تبع او دیگران گفته ‏اند، نادرست و نامعقول است. زیرا اوّلاً آثارى که با امضاى احمد نیریزى برجا مانده کمتر از آن است که آنان اشاره کرده ‏اند و ثانیا حتى تعدادى از این آثار نیز مجعول و ساختگى و منسوب به میرزا احمد است و همچنان که گفته شد، آثار بسیارى با رقم میرزا احمد و با اجازه خود او توسط شاگردانش پدید آمد .
فرهاد میرزا معتمدالدوله در کتابِ زنبیل، از بیاضى سخن به میان آورده که میرزا احمد، هر چه را مى‏ نوشته در آن ثبت مى‏کرده است. وى گفته است: «از بیاضى که میرزا احمد نیریزى ثبت دعواتى و قرآن‏ هائى که نوشته است و در دست میرزا حسین ایجه اصفهانى پسر مرحوم ملاعلى ‏اکبر ایجه ‏اى است نقل شد و آن بیاض بسیار بزرگ بوده و هرچه میرزا نوشته بوده ثبت او را داشته به مرور به دست هر که افتاده دزدیده است و چند ورقى از خط میرزاى مرحوم باقى است نه این است که میرزا همین چند قرآن را نوشته است از اوراق آن بیاض خیلى قطع کرده‏ اند همین قدر مانده بود که ثبت شده ». او سپس به برشمردن برخى از آثار میرزا احمد به نقل از آن بیاض پرداخته است. موضوع بیاض و داستانى را که فرهاد میرزا معتمدالدوله درباره آن نقل کرده تنها در کتاب زنبیل آمده و هیچ یک از منابع پیش از او بدان موضوع اشاره‏اى نکرده‏اند، از این رو، در درستى آن باید تأمل کرد.
به هر حال، با توجه به مطالبى که گفته شد، احتمالاً آثار متعددى به قلم شاگردان میرزا احمد، با رقم احمد نیریزى پدید آمده و از طرفى دیگر، ارزشمند بودن آثار میرزا احمد سبب شده است که آثار مجعول و منسوب بسیارى به نام او ساخته شود. پژوهشگران معاصر برخى از این آثار را نقد و بررسى کرده‏ اند، امّا قسمت اعظم آنها بدون نقد باقى مانده است، از این رو، در اینجا تا آنجا که ممکن است به معرفى تمامى آثار او مى‏ پردازیم، چه آثارى که انتساب آنها به میرزا احمد قطعى است و چه آثارى که از قطعیت آنها اطلاعى نداریم. در آخر نیز آثار منسوب و مجعولى را که مورد نقد قرار گرفته و انتساب و جعلى بودن آنها به اثبات رسیده، تحت همین عنوان ذکر خواهیم کرد.