شرح احوال و زندگانی محمد ابراهیم نیریزی: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

محمدابراهیم فرزند محمد شریف، متخلص به ساکت، از دانشمندان، ادیبان و خوشنویسانِ سده سیزده و چهارده هجری قمری است.

شرح احوال و زندگانی وی به‌تفصیل در فصل شاعران و ادیبان خواهد آمد و در اینجا به دلیل اینکه آثاری نیز کتابت کرده، ذیل شرح احوال کاتبان و خوشنویسان با عنوان «محمدابراهیم نیریزی» از او یاد می‌کنیم. امّا چون جنبه ادبی او ارجح است، در آن فصل مفصلاً به معرفی او و آثار ادبی وی خواهیم پرداخت.

محمدابراهیم در پایانِ سده سیزده ه. ق. به مشهد مقدس سفر کرد و در آنجا به نسخه‌ای از کتاب امل الآمل شیخ حر عاملی که به خط خود مؤلف کتابت شده بود، دست‌یافت، به خاطر اشتغال بسیار، گزیده‌ای از آن را انتخاب و کتابت کرد، ولی پس از پایان، خود کاتب آنچه را کاسته بود در حواشی اضافه کرده است. علاوه بر آن، در ادامه این نسخه، گزیده‌ای از سلّم السموات تألیف ابوالقاسم انصاری کازرونی را نیز تحریر کرده است. (در پایان نسخه مطالبی اضافه‌شده است). مشخصات نسخه بدین قرار است: تمامی نسخه ۱۲۴ برگ و این دو اثر یادشده ۷۶ برگ آن را دربر دارد. اندازه ۸ × ۱۶ و ۱۵ × ۲۱ سانتی‌متر، هر صفحه ۲۵ سطر، جلد مقوائی ته تیماج سرخ، به خط نسخ.

پایان (بخش نخست): کاتب هذا الکتاب العبد الضعیف ابن محمد الشریف محمدابراهیم النیریزی الشیرازی انی فی اوایل مجاورتی بالمشهد الرضوی ... انتخبت من هذه النسخه اعنی نسخه امل الآمل من نسخهٍ بخط مؤلف‌ها و ذلک لعدم الاطمینان بالاتمام لکثره الاشتغال و عدم فراغ البال ثم ظهرلی اتمامه فاتعبت النفس و اتممته من خط المؤلف تیمنا و کان الفراغ فی لیله الاثنین لاربع بقین من شهر جمادی‌الثانیه من شهور سنه ۱۲۹۹ و الحمد اللّه اوّلاً و آخرا.

شایان‌ذکر است که پایان نسخه، خط کاتب کاملاً متفاوت با سایر قسمت‌ها و بسیار ضعیف و مغشوش است. این اثر به شماره ۱۸۹ در کتابخانه اهدایی آقای سید محمد مشکوه به کتابخانه دانشگاه تهران، موجود است.

در فهرست کتب خطی کتابخانه ملّی فارس، از شخصی به نام حاج میرزاابراهیم نیریزی شیرازی یادشده که نسخه‌ای از کتاب انموذج من تفسیر سواطع الالهام را انتخاب و کتابت کرده است. عباراتی را که کاتب در پایان جزوه آورده، بسیار شبیه به عباراتی است که محمدابراهیم، در پایانِ نسخه امل‌الآمل ذکر کرده، از این‌رو، می‌توان احتمال داد که آن دو یکی باشند. به‌علاوه، هر دو نسبت «شیرازی» نیز در ادامه نامشان آمده است و همچنان که در شرح احوالِ او در فصلِ سوم اشاره خواهیم کرد، نام او را میرزا ابراهیم نیز آورده‌اند.

در اینجا به معرفی آن اثر می‌پردازیم:
انموذج من تفسیر سواطع الالهام: ربعی (۱۱ × ۵/ ۱۷ سانتی‌متر)، ۸ برگ و هر صفحه ۷ سطر، به خط نسخ، جلد مقوا با کاغذی ابری. این اثر، جزوه‌ای است از تفسیر سواطع الالهام تألیف ابوالفیض در ۱۰۰۲ ه. ق؛ که کاتب، گزیده‌ای از آن را انتخاب و کتابت کرده است. او در پایان نسخه گفته است: «ایامی که مجاور مشهد مقدس رضوی بودم تفسیری را دیدم موسوم به سواطع الالهام که تمام تفسیر از حروف منقوطه خالی بود و بیشتر از شصت هزار بیت بود و این تفسیر جزء کتب محمد مشهور به «ابن خاتون عاملی» بود که دختر حاج میرزا موسی خان متولی موقوفات مشهد مقدس آن را با ۱۴۰ جلد کتاب دیگر وقف کرده است».
این اثر به شماره اختصاصی ۴۴ - الف ۴۷۸ و شماره عمومی ۱۱ /۲۹۷ - فی، در کتابخانه ملّی فارس موجود است.