دکتر فرهنگ ارشاد: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

دکتر فرهنگ ارشاد یکی از جامعه شناسان بزرگ ایران است که هم اکنون استاد بازنشسته جامعه‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و سردبیر مجله جامعه‌شناسی ایران است و سال ها تحقیقات اجتماعی گونه گونی داشته و کتاب های زیادی را تألیف و یا ترجمه نموده است. علاقه مندی بیشتر وی بحث مهاجرت است. دکتر ارشاد زاده سال ۱۳۲۰ در نی ریز است و همچنان نیز به زادگاه خود عشق و علاقه دارد.

دکتر فرهنگ ارشاد رد سال ۱۳۲۰ خورشیدی در محله‌ی گود عربان نی‌ریز متولد شد. هنوز سه سال بیشتر نداشت که پدرش را از دست داد و به همین دلیل شروع سختی داشت. اما در زیر حمایت مادر پرورش یافت. خانواده‌ی وی قبل از انقلاب در محله‌ی پهلوی سابق و امام مهدی(عج) فعلی زندگی می‌کردند. او در ابتدا به مدرسه فرهنگ و سپس به دبیرستان احمد رفت و تا دوم دبیرستان در نی‌ریز تحصیل کرد. اما به دلیل این که او و مادرش تنها در نی‌ریز مانده بودند و برادرها و خواهرانش برای تحصیل یا ازدواج از نی‌ریز مهاجرت کرده بودند، او نیز خواسته یا ناخواسته در سن ۱۵ سالگی (سال ۱۳۳۵) به همراه مادر از نی‌ریز به شیراز رفتند. فرهنگ ارشاد یکی دو سال تحت سرپرستی برادر بزرگ تر در شیراز درس خواند و بالاخره به اصفهان و سپس به تهران رفت و دیپلم ریاضی گرفت و به عنوان معلمی ساده به استخدام آموزش و پرورش درآمد. در سال ۱۳۴۴ در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران قبول شد و لیسانس علوم سیاسی گرفت و سپس خود را برای امتحان کارشناسی ارشد آماده کرد و در رشته‌های مدیریت و علوم تربیتی قبول شد.

به پیشنهاد یکی از دوستان و به دلیل علاقه‌مندی خود به طرف جامعه‌‌شناسی کشیده شد. البته پایان‌نامه لیسانس و فوق‌لیسانس او نیز بیشتر در مورد جامعه‌شناسی بود. پس از اتمام فوق‌لیسانس مدیریت به صورت حق‌التدریس در مراکز آموزش عالی به تدریس درس جامعه‌شناسی پرداخت. به خاطر برخی مسائل ناخواسته از آموزش و پرورش استعفا داد. پس از آن به مدت ۴ تا ۵ سال به عنوان کارشناس آموزش در وزارت کار مشغول شد. در این مدت تمام تلاش او گرفتن پذیرش دوره‌ی دکتری بود. در اول تیرماه ۱۳۵۴ در حالی که به تازگی ازدواج کرده و تاکنون از کشور خارج نشده بود به تنهایی به انگلیس رفت و برای دریافت پذیرش به دانشگاه‌های آکسفورد، کمبریج و لندن مراجعه کرد و از دانشگاه‌های آکسفورد و لندن پذیرش گرفت. شوق بازگشت به کشور به نزد همسر و این که فکر می کرد تحصیل در دانشگاه آکسفورد طولانی تر از دیگر دانشگاه ها خواهد بود وی را راهی دانشگاه لندن کرد. فرهنگ ارشاد با حمایت عاطفی و مادی همسر در آن‌جا ماند و همسرش با حقوق کم معلمی وی را حمایت می‌کرد. در دانشگاه لندن با استادان برجسته ای مانند دارندورف و پینکر آشنا شد و در سخنرانی‌ها و کنفرانس‌هایشان شرکت کرد. بالاخره دوره‌ی دکتری را شروع کرد و به تحصیل در جامعه‌شناسی محض پرداخت. پایان‌نامه او در مورد مهاجرت‌های داخلی بود: مقایسه‌ای بین ایران، مصر و ونزوئلا؛ مصر به عنوان یک کشور خاورمیانه‌ای، ونزوئلا به عنوان یک کشور عضو اوپک، و ایران. او در دوره‌ی دکتری سخت کار می کرد. آن زمان در انگلیس کمتر کسی بود که فوق لیسانس از آنجا نداشته باشد و بتواند پذیرش بگیرد اما او پذیرش را گرفت و بدون امتحان، وارد دوره‌ی PHD شد و توانست ۲۴ ماهه پایان‌نامه‌اش را تحویل دهد و در نهایت ۳ ساله مدرکش را از دانشگاه لندن گرفت و در اوج شکل گیری انقلاب اسلامی در ۲۵ فروردین ماه ۱۳۵۷ به ایران آمد. مسیر زندگی، او را به سوی دانشگاه اهواز سوق داد و وی عضو هیأت علمی آن‌جا شد. در همان اوایل حضورش در اهواز، جنگ آغاز شد و اهواز در زیر موشک باران دشمن قرار گرفت و به همین دلیل مدتی کار تعطیل شد.

وی بعد از انقلاب از اولین دوره در انجمن جامعه شناسی ایران شرکت و عضو آن شد. به جز عضویت در این انجمن، عضو انجمن جامعه‌شناسی انگلیس، عضو انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی و عضو انجمن مطالعات مسائل خاورمیانه‌ هم شد و سردبیری مجله‌ی تخصصی انجمن جامعه‌شناسی ایران را به عهده گرفت.

پس از آغاز جنگ و تعطیلی دانشگاه اهواز، به دلیل اعتقادی که داشت و معتقد بود که قلم زدن در کار تحقیق علمی برای او یک جبهه بسیار مهم و یک تعهد است به نوشتن رو آورد. اولین کتابی که نوشت در خصوص مهاجرت بود که به مهاجرت ایرانیان به هند می پرداخت با نام: «مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند و پیامدهای فرهنگی آن» که البته در چاپ دوم عنوان کتاب به «مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند» تغییر یافت. بعد از آن ترجمه کتاب «طبقه مرفه» را در سال ۱۳۶۱ شروع کرد.

دکتر فرهنگ ارشاد پس از آن برای یک طرح مطالعاتی به انگلیس رفت و آن‌جا دو کتاب: «مهاجرت، شهرنشینی و توسعه» و «کار در غربت» را به فارسی برگرداند. یکی دیگر از کتاب های دکتر ارشاد «نظریه‌بنیادی جامعه‌شناسی» بود که در سال ۱۳۷۸ به زیر چاپ رفت. بعد از آن هم کتاب «نظریه‌پردازی انقلاب‌ها» را ترجمه کرد که به عنوان کتاب درسی در دانشگاه ها تدریس می شود.

نظریه‌پردازی انقلاب‌ها کتاب دیگر وی بود که در سال ۱۳۸۱ چاپ شد و در سال ۸۳ چاپ دوم گرفت. کتاب دیگری که شروع به کار کرد کتاب «جامعه مرفه» بود.

اولین مقاله‌ی او در سال ۱۳۴۹ در حالی به چاپ رسید که هنوز دکترا نگرفته بود. این مقاله در حوزه مدیریتی نوشته شد. پس از آن مدتی در کار مقالات او وقفه افتاد تا اینکه مدرک دکترا گرفت. او تا کنون نزدیک به ۴۰ مقاله نوشته که بیش از ۱۰ مقاله‌ی آن در خصوص مهاجرت است و بقیه درخصوص فرار مغزها، جامعه‌شناسی علم، معرفت و ادبیات می باشد.

دکتر فرهنگ ارشاد هم اکنون استاد بازنشسته جامعه‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز است.