دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

 آثار غیر قرآنی میرزا احمد نیریزی موجود در کتابخانهٔ مجلس

 نیریزپژوه فرزانه، دکتر محمد جواد شمس نیریزی، از صفحهٔ ۴۱۷ تا ۴۹۰ کتاب مستطاب خود، تاریخ و فرهنگ نیریز، را به معرفی نُسَخ خطی استاد نیریزی اختصاص داده است. این پژوهشگر، با غور بسیار، از میان فهرست‌های کتابخانه‌های گوناگون و دیگر کتب مربوط به هنر خطاطی، آثار متعلق و منسوب به جناب نیریزی را شناسایی و معرفی کرده است. جناب شمس پس از معرفی قرآن‌های مخطوط احمد نیریزی در کتابخانهٔ مجلس، از میان ادعیهٔ موجود به خط وی در آن کتابخانه، تنها به دو اثر – بی هیچ توضیحی- اشاره کرده است (ص ۴۲۳ و ۴۷۵).
حال‌آنکه چنانکه خواهیم گفت، آثار بسیاری از میرزا احمد نیریزی در کتابخانهٔ مجلس موجود است که جناب شمس به شناخت و معرفی آنها توفیق نیافته است. ما در میان این آثار، بر اساس تاریخ کتابت، به معرفی اجمالی ۲۷ اثر متعلق و منسوب به استاد نیریزی خواهیم پرداخت. برای کاستن از حجم مقاله و تصاویر پیوست، تنها به ذکر شمارهٔ نسخه‌ها و ذکر اجمالی مطالب آنها و نمونه‌وار، ارائهٔ تصویر صفحات آغازین و پایانی وقف‌نامهٔ شاه‌سلطان‌حسین صفوی به خط احمد نیریزی (بنگرید به تصاویر ۹ و ۱۰ ) بسنده می‌کنیم.

الف) ادعیه:

۱-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۰۳ ه.ق: کتابت شده در اصفهان؛ به شمارهٔ ۸۲۶. نسخ ممتاز. شامل دو مجموعه؛ اول دارای هشت دعای مأثور و آیات قرآن با شرح آیات و دعاها به فارسی، دوم شامل چند دعای مأثور و مناجات و تعقیبات؛ موارد قرائت در صدر هر دعا به فارسی و ترجمهٔ بین السطرین (ابن یوسف، ۱۳۵۳: ۵۲۳ و ۵۲۴)

۲-    نسخهٔ مورّخ ج۱/ ۱۱۰۷ ه.ق به شمارهٔ ۴۱۶۷. نسخ زیبا. الصحیفهٔ السجادیهٔ، منسوب به امام زین العابدین (ع) با ترجمهٔ فارسی زیرنویس (افشار، ۱۳۴۵: ۱۷۰ و ۱۷۱) 

۳-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۱۶ ه.ق به شمارهٔ ۵۰۸۲. نسخ بسیار خوب. دعاهای جوشن صغیر و دعای کمیل، ترجمه با نستعلیق (افشار،۱۳۴۷: ۴۸) 

۴-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۱۶ و ۱۱۱۹ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۱۲۲۲۳. نسخ جلی معرّب، شامل: سورهٔ یس، فتح، واقعه، جمعه، قدر، نصر، دعاهای ایام هفته، دعای بعد از نماز، دعای امام زمان (عج) و ... (صدرایی،۱۳۷۶: ۲۱۴ و ۲۱۵)  

۵-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۲۵ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۱۲۴۵۳. نسخ جلی و معرب بسیار زیبا. شامل: دعای کمیل با ترجمهٔ فارسی زیرنویس، فصلی در تعقیبات  بعد از هر نماز، دعای صباح و دعای سلمان (همان: ۴۰۷و۴۰۸) 

۶-    نسخهٔ مورّخ ج۲/۱۱۲۶ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۴۱۸۸. نسخ، ترجمه نستعلیق. ۳۷ دعا شامل: دعای صباح و شرح آن، کلمات متضمنه بر اسم اعظم و شرح، دعای تحرّز و شرح، آیات مبارکات و شرح، فضیلت تسبیحات اربعه، دعا جهت خواندن بعد از خواب پریشان و شرح، آیات مبارکات متضمنه بر اسم اعظم، دعا برای نجات از زندان با شرح، تعقیبات نماز صبح، ظهر، عصر، شام، خفتن، دعا بعد از تعقیبات با شرح و بیان شرایط دعا، دعای برکت و شرح، حرز حضرت فاطمه و شرح، دعای توسل و شرح، دعای دفع دشمن و شرح، حدیث دربارهٔ توسل به خدا، دعای عیسی بن مریم، دعای علوی مصری و شرح، مناجات جهت طلسم و ستم، مناجات در طلب رزق، دعای ادریس و شرح، دعای حضرت موسی و شرح، دعای طیرالأبیض و شرح، دعای مدینه و شرح، دعا جهت دفع اعدا و شرح، آداب توسل به ائمه، دعای توسل به پیغمبر و فاطمه و حسنین، دعای نجات از حبس و شرح، بیان فضیلت تحمید و انواع محامد، دعای دفع خوف و شرح، شرح آیت الکرسی (افشار،۱۳۴۵: ۱۹۲-۱۹۴)  

۷-    نسخهٔ مورّخ ع۱/۱۱۳۰ ه.ق به شمارهٔ ۳۴۴. نسخ معرب (دانش‌پژوه، ج۱: ۱۷۵)  

۸-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۳۲ ه.ق به شمارهٔ ۱۲۴۱۷. نسخ معرب. شامل: دعای کمیل با ترجمهٔ فارسی زیر نویس و ادعیه‌ای دیگر (صدرایی، ۱۳۷۶: ۳۷۳)  

۹-    نسخهٔ مورّخ ۱۱۳۲ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۴۶۱۶. نسخ و نستعلیق زیبا. سُوَر قرآنی شامل: الفتح، الواقعه، الملک، الجمعهٔ، دعا جهت کید دشمنان و شرح آن، دعای مفتاح الفتوح با ترجمهٔ زیرنویس، دعا از صحیفهٔ سجادیه با ترجمهٔ زیرنویس، تعقیبات نماز با ترجمه، دعاهای دیگر با ترجمهٔ زیرنویس (افشار،۱۳۴۶: ۷ و ۸)  

۱۰-نسخهٔ مورّخ ۱۱۳۳ ه.ق به شمارهٔ ۳۹ [فیروز]. نسخ. شامل: دعای صباح و دو دعای کوتاه دیگر؛ در کتیبهٔ صفحهٔ نخست نوشته: «مفتاح الفتوح و رموز الکنوز» (حایری، ۲۵۳۷: ۷۶)   

۱۱-نسخهٔ مورّخ ۱۱۳۶ ه.ق به شمارهٔ ۲۰۲۹. نسخ بسیار ممتاز، ترقیمه به خط رقاع. مجموعهٔ ادعیه، عناوین و خصائص ادعیه به فارسی (نفیسی، ۱۳۵۵: ۲۷)  

۱۲-نسخهٔ مورّخ ۱۱۴۰ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۱۲۴۰۱. نسخ زیبا و معرب. شامل: سورهٔ واقعه، تعقیبات نماز، دعای ایام هفته و زیارت چهارده معصوم (صدرایی، ۱۳۷۶: ۳۵۵)  

۱۳-نسخهٔ مورّخ ۱۱۴۷ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۶۵۷. نسخ. شامل: سورهٔ قرآن با ادعیه و زیارات با ترجمهٔ فارسی زیرنویس، تعقیبات نماز (دانش‌پژوه، ۱۳۵۹: ۷ و ۸)   

۱۴-نسخهٔ مورّخ ۱۱۴۹ ه.ق به شمارهٔ ۱۲۴۰۶. شامل: چند آیه، حدیثی از رسول خدا (ص) دربارهٔ خواندن آیاتی خاص با خواص بسیار و سپس ذکر آن آیات، دعا جهت دفع اعداء، دعای یا دائم الفضل (دعای شب جمعه) و دعا برای برآورده شدن مهمات (صدرایی، ۱۳۷۶: ۳۵۸ و ۳۵۹)   

۱۵-نسخهٔ مورّخ ۱۱۴۹ ه.ق به شمارهٔ ۳۶۶ [فیروز]. نَسخ. شامل: دعای صباح و احزاب و دوازده امام خواجه (حایری،۲۵۳۷،: ۷۸)   

۱۶-نسخهٔ مورّخ ۱۱۵۰ ه.ق: اصفهان؛ به شمارهٔ ۱۲۴۳۳. نسخ معرب زیبا. شامل: سورهٔ فاتحه، ص، واقعه، جمعه، نبأ، آداب رؤیت هلال، دعای عدیله، دوازده امام خواجه نصیرالدین طوسی، دعا جهت عافیت، حرز امام صادق (ع)، دعای احتجاب، دعای صباح، دعای مشلول و ادعیهٔ دیگر (صدرایی،۱۳۷۶: ۳۸۷)  

۱۷-نسخهٔ بدون تاریخ به شمارهٔ ۱۹۹. نسخ. دعای اعتصام (دانش‌پژوه، ج۱: ۹۵)  

۱۸-نسخهٔ بدون تاریخ: اصفهان؛ به شمارهٔ ۸ [فیروز]. شامل: دعاهای ایام هفته و چند دعای دیگر (حایری، ۲۵۳۷: ۷۷)  

ب) وقف‌نامه‌ها:

 ۱- وقف قرآن کریم بر حرم مطهر امام امیرالمؤمنین علی (ع)، واقف: امامقلی‌خان فرزند نادرشاه. مورخ ۱۱۰۹ه.ق. به شمارهٔ ۴۳ (حایری، ۱۳۷۵: ۷۰)

۲-    وقف‌نامهٔ شاه سلطان‌حسین صفوی که مزرعهٔ ایزدخواست موسوم به علی‌آباد واقع در بهبهان کوه‌کیلویه را با تمام ملحقات وقف نموده است. خط ممتاز رقاع. مورخ ۱۱۲۷ه.ق. به شمارهٔ ۴۱۹۵ (افشار،۱۳۴۵: ۲۰۹و۲۱۰). (بنگرید به تصاویر ۹ و ۱۰ ).

۳-    وقف‌نامهٔ مدرسهٔ امامیهٔ اصفهان. واقف: شاه‌سلطان حسین. به شمارهٔ ۱۵۱۸۱ (معرفی این نسخه موکول است به چاپ جلد ۴۲ از فهرست‌های کتابخانهٔ مجلس)

ج) مرقّعات:

 ۱- ۲۶ قطعه. تاریخ کتابت: ذیقعدهٔ ۱۱۲۷ ه.ق: اصفهان. به شمارهٔ ۴۱۷۱. نسخ خوش. شامل: دعای بعد از نماز صبح، دعای احتجاب، صباح، دعای بعد از نماز صبح، دعای کمیل، دعای شب جمعه (افشار، ۱۳۴۵: ۱۷۹ و ۱۸۰)

۲- ۳۸ قطعه. با مرقعاتی از احمد نیریزی، عمادالکُتّاب، کلهر، عبدالله ریاضی. بدون تاریخ. به شمارهٔ ۳۵۲ [فیروز] (حایری، ۲۵۳۷: ۳۵۲)

۳- مرقعی دارای ۱۰ قطعه. به شمارهٔ ۳۰۷ ط.

د) آثار منسوب و مشکوک:

۱-  زیارت جامعه به شمارهٔ ۹۹۳۸؛ به سبک احمد نیریزی (صدرایی، ج۳۱: ۱۴۱)

۲- مجموعهٔ ادعیه به شمارهٔ ۱۲۴۳۱؛ بی‌تا، خط نَسخ، ظاهراً خط نیریزی. شامل: دعای صباح، زیارت جامعهٔ کبیره، مناجات خمس عشر و چند زیارت و دعای دیگر (صدرایی، ج۳۵: ۳۸۶)

۳- مجموعهٔ ادعیه به شمارهٔ ۹۱۱۰؛ قرن ۱۲ق، به خط نسخ عالی. مجموعه‌ای شامل: دعای احتجاب، کید و سحر، دعاءالمهمات و غیره (ج ۲۹ فهرست‌ها-که هنوزمنتشر نشده است-)

بخش های دیگر این مقاله را اینجاها بیابید: بخش نخست، بخش دوم، بخش سوم و بخش چهارم.   

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: