نوشته‌ها
تأسیس اداره‌ی امنیه (ژاندارمری) در نیریز
در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار (۱۳۱۳- ۱۳۶۴ هـ. ق) که باب مراودات ایران و اروپا باز شد و مردم ایران کم کم با تمدن و فرهنگ و سایر شئون اجتماعی مردم اروپا آشنا شدند، ناصرالدین شاه قجر به مسافرت فرنگ رفت. پیشرفت‌های کشور فرانسه در شئون گوناگون، تأثیر فوق‌العاده‌ای در شاه نمود. لذا تصمیم گرفت برای ارتش ایران مقداری توپ و اسلحه خریداری و چند تن از افسران رسته‌های مختلف ارتش اطریش را برای تشکیل و تربیت ارتش ایران و ایجاد مدرسهٔ نظام جهت تربیت متخصصین نظامی استخدام نماید. پس از برگشت به ایران به شیوهٔ ژاندارمری فرانسه قوایی به نام «قره سوران»(۱) برای امنیت راه‌ها و حفظ و حراست استان‌ها و شهرها و بدرقهٔ گاری‌های حامل پست دولتی و مسافرین تشکیل داد. این کار انجام شد و قره‌سوران مسلح و ملبس به سرداری (لباس مرسوم آن زمان) بودند که قطار فشنگ خود را زیر آن می‌بستند و نشان شیر و خورشید را که علامت دولتی بود به کلاه پوستی سفید خود می‌زدند. در کنار راه‌ها برای قره‌سوران‌ها برج‌ها و پناهگاه‌ها ساختند که مبنای پاسگاه‌های بعدی امنیه شد. تا این که ناصر الدین شاه در سال ۱۳۱۳ هـ. ق در شاه عبدالعظیم به دست میرزا رضای کرمانی کشته شد و سلطنت به مظفر الدین شاه رسید و انقلاب شد و حکومت استبدادی به حکومت مشروطه مبدل گردید. آنگاه بنا بر پیشنهاد دولت وقت و تصویب مجلس شورای ملی سازمانی به نام امنیه دولتی انتخاب شد و یک ژنرال اطریشی برای تعلیم و تربیت افسران و درجه‌داران استخدام گردید و ستاد امنیه دولتی را ایجاد و قره‌سوران‌های جوان و دیگر افراد، امنیه دولتی را تشکیل دادند و سپس شروع به استخدام افراد جهت خدمت در امنیهٔ دولتی کردند. آنگاه با ترجمهٔ قوانین و مقررات ژاندارمری کشورهای اروپایی، امنیه دولتی متحدالشکل بوجود آمد و نظمیه (پلیس) را هم تشکیل دادند و پلیس مأمور نظم داخل شهرها و امنیه مأمور نظم روستاها و راه‌ها شدند.
بعداً ریاست نظمیه و امنیه به «یپرم خان ارمنی» محول گردید. یکی از وظایف ادارهٔ امنیه و نظمیه، گرفتن مالیات برای دولت بود. در سال ۱۳۲۹ هـ. ق هیأتی به سرپرستی «مورگان شوستر» به ایران آمدند و قوانین مفیدی برای وضع مالی و مالیاتی ایران تنظیم کردند و مشغول بکار شدند. چون دولت‌های انگلیس و روسیه نمی‌خواستند وضع ایران درست شود و این کار به ضررشان بود لذا در اثر پافشاری آن‌ها، قرارداد آن‌ها لغو و شوستر و هیأت او ایران را ترک کردند و رفتند. مدتی هم سوئدی‌ها به ریاست «سرهنگ یارلمارسون» به تهران آمدند و زحمات فوق‌العاده زیادی برای تربیت افسران و درجه‌داران ژاندارمری کشیدند. ژاندارم‌ها در جنگ بین‌الملل اول خدمات زیادی نمودند.(۲) بعداً به مأموریت سوئدی‌ها هم خاتمه داده شد. پس از کودتای سال ۱۲۹۹ خورشیدی به فرمان رضا شاه در تاریخ ۴ جدی (آذر) ۱۳۰۰ شمسی ژاندارمری دولتی و قوای قزاق(۳) تشکیل یک سازمان دادند به نام قشون که بعداً تغییر نام داد و آرتش نامیده شد. فرمان رضا خان میرپنج که به وزارت جنگ رسیده بود چنین صار شد: «اجرای مواد ذیل را امر می‌دهم و باید فوراً به موقع اجرا گذارده شود. در تعقیب عقاید و نظریات سابقهٔ خود از این تاریخ کلمهٔ ژاندارم و قزاق مطلقاً ملغی و متروک خواهد بود و برای افراد نظام دولت علیه ایران، بلااستثناء عنوان قشون را انتخاب و تصویب نموده امر می‌دهم که عنوان مزبور را به رسمیت شناخته، مارک نوشتجات و مراسلات دوائر قشون را به عنوان فوق تبدیل نمایند. تهران مورخهٔ ۳ جدی (آذر) ۱۳۰۰ وزیر جنگ و رئیس کل ژاندارمری دولتی- رضا» بعداً ارتش نوین ایران شامل نیروهای زمینی، هوایی، دریایی تشکیل شد و قسمت چهارم نیروهای مسلح ایران، سازمان و تشکیلات امنیه بوجود آمد که باید در نواحی دور دست، امنیت و نظم عمومی را بر طبق قوانین جاری کشور برقرار سازند و این نیرو به وزات کشور سپرده شد و زیرنظر وزیر داخله (کشور) اداره می‌شد.
ادارهٔ امنیه نیریز
پس‌ازآن که نیروی مسلح چهارم ایران به نام سازمان امنیه به وجود آمد، در مرکز استان‌ها و شهرستان‌ها هم این سازمان تشکیل و تأسیس شد. ازجمله در نیریز هم‌گروهان امنیه (ژاندارمری) تأسیس و شروع به کار نموده و امنیه استخدام کرد. این گروهان خود از سه دسته تشکیل گردید. دسته یک آن در فسا(۴) و دستهٔ دو آن در استهبان و دستهٔ سه آن به نام دستهٔ مرکزی در نیریز مشغول انجام‌وظیفه و نظم و امنیت حوزهٔ مأموریت خود شدند و پاسگاه‌های متعددی در نقاط مختلف ساخته شد که بعضی از آن‌ها عبارت‌اند از: پاسگاه قطرویه، غوری، مشکان، خواجه جمالی، آباده طشک، تنگ حنا، حسن‌آباد، پوزهٔ میل، ماه فرخان، مقابری، رونیز، جلیان و ... . پس از مدتی دولت خواست گروهان ژاندارمری نیریز را به هنگ ژاندارمری تبدیل کند. گویا عده‌ای تعهد نمودند که نظم و امنیت را خود برقرار می‌کنیم و همین گروهان برای نیریز کافی است لذا هنگ ژاندارمری در فسا تأسیس و شروع به کارکرد و گروهان امنیه نیریز جزو هنگ امنیه فسا شد. سید محمدحسن شیخ‌الاسلام نیریز ملقب به سید اشرف و متخلص به شهاب (۱۳۰۲- ۱۳۲۳ خورشیدی برابر با ۱۳۴۲- ۱۲۷۲ هـ. ق) تاریخ تأسیس امنیه نیریز را در قطعه شعری به شرح زیر بیان کرده است.
ماده‌تاریخ تأسیس امنیه نیریز
سال هزار و سیصد و چهل‌ودو
از سنهٔ هجرت رسول معظم
هفتم عین دوم زا شهر معروف
کز دومه افزون رود ز شهر محرم
دورهٔ احمد(۵)شه آن‌که چهرهٔ عدلش
گشته فروزنده همچو نیر اعظم
برز بر این خجسته منظر عالی
بیرق امنیه شد مشید و محکم
میر جهانگیرخان مهدی سلطان
کش پی تعظیم آفریده خالق عالم
از طرف اولیاء دولت ایران
شد چو به تنظیم این حدود مصمم
رایت منصور سرکشید به کیوان
خطهٔ نیریز شد ز امر منظم
خاطر خلقی ز ترکتاز مخالف
پاک شد از محنت و زدوده شد از غم
پی‌نوشت:
۱- قراسوران= قره سورن کلمه‌ای است به معنی سوار نگهبان راه یا مستحفظ قافله، سابقاً سوار امنیه را می‌گفتند. صاحب ناظم الاطباء می‌نویسد: «سرهنگ محافظین قافله و محافظین» کسی که به سرکردگی فوجی از طرف سلاطین درراه‌ها بنشیند تا قوافل را از منازل مخوف بگذارند و معنی ترکیبی آن در ترکی سپاهی راننده، قرا سپاهی و سورن راننده. (از لغتنامه دهخدا و فرهنگ عمید بهره برده شده است)
۲- نقل از عبدالعظیم صبوری مترجم کتاب «ایران نو» تألیف آل. پی. اِلول L.P.ELWELL مستشرق معروف انگلیسی این کتاب با ملحقات لازم شامل تاریخ صحیح و کامل کشور ایران هست.
۳ - قزاق- نام قدیم سربازان روس که کلاه‌پوست بزرگ و قبای بلند می‌پوشیدند، در ایران هم سابقاً به سربازانی که لباسشان شبیه به لباس سربازان روس بود قزاق می‌گفتند.
۴ - نقل از جناب آقای احمد قلی ضیغمی نی‌ریزی شاعر و خوشنویس که نمونه‌هایی کتبی از این سابقه در دست دارند.
۵ - احمدشاه قاجار (۱۳۲۷- ۱۳۴۳ هـ. ق) هفتمین و آخرین پادشاه سلسله قاجاریه است.
کلمات کلیدی
اطلاعات:
- مرجع: هفته نامه عصر نی ریز / شماره 217 / 18 شهریور 1386
- نویسنده/گردآورنده: محمدعلی پیشاهنگ
- نوع مدخل: نوشتار
- تاریخ ثبت:1393/1/24
عکسهای مرتبط :
نوشته های مرتبط :
- تأسیس اداره‌ی امنیه (ژاندارمری) در نیریز
- نی ریز در دوره زندیه
- نی ریز از سده پنجم تا زمان صفویه
- نیریز در جنگ اول جهانی
بیشتر »