برکه‌های شیر در نی‌ریز: : دانشنامه اقتصاد نی‌ریز

نوشته‌ها

در ایام قدیم که آب‌ لوله‌کشی در نی‌ریز وجود نداشت، در محلات مختلف شهر برکه‌هایی به همت خیران و بزرگان نی‌ریزی ساخته‌شده بود و مردم از آب آن برای آشامیدن استفاده می‌کردند که به برکه شیر معروف بود. آب درون این برکه‌ها از آب قنات تأمین می‌شد و با افزودن مقداری نمک میکروب‌زدایی می‌گردید. نوشتار زیر در مورد شیوه ساخت این برکه‌ها است و از نوشته‌ای به قلم آقای محمدحسین فیروزی نژاد که خود در سال ۱۳۱۶ خورشیدی شاهد ساخت یکی از این برکه‌ها بوده برگرفته‌شده است. وی که از دوران جوانی به‌عنوان ناظر در یک شرکت ساختمانی فعالیت می‌کرده است تحقیقات زیادی درباره‌ی این بنا و دیگر آثار تاریخی شهرستان نی‌ریز که توسط معماران و استادکاران ورزیده‌ی این شهرستان بنا گردیده انجام داده است.

*****

استادان ماهر ابتدا یک دایره‌ی بزرگ و یک دایره‌ی کوچک‌تر را به فاصله‌ی ۱ متر از هم‌رنگ می‌ریختند. بین این دو دایره تا عمق نزدیک به آب حفاری می‌شد. البته در آن زمان امکانات ابزاری و ماشین‌آلات امروزی وجود نداشت و حفاری با کمک چرخ چاه انجام می‌شد. پس از اتمام حفاری، بین دو دایره از بالا، مخلوط رودخانه و سنگ لاشه همراه با ملات ساروج ریخته می‌شد تا هم‌سطح زمین. ضمناً بین دو دایره احتیاج به کوبیده شدن نداشت. وسط دایره‌ی کوچک‌تر حفاری نشده و روی آن خاک ریخته می‌شد تا به‌جای داربست مورداستفاده قرار گیرد و سقف گنبدی شکل آب‌انبار را بتوانند طبق اصول فنی بسازند. پس از اتمام سقف و سفید کردن آن، خاک‌ها حمل شده و حفاری وسط دایره‌ی کوچک شروع می‌شد. حفاری که پایین می‌رفت تدریجاً دیوار بدنه‌ی آب‌انبار پلاستر می‌شد و به‌تدریج یک ردیف پله‌ی سنگی تا پایین ساخته می‌شد. کف آب‌انبار نیز مانند بدنه، بتن‌ریزی می‌شد. نزدیک به ته برکه یک شیر نصب می‌شد و کنار آن منبع بزرگ‌راه پله مورب تا پایین برای این‌که فقط در فصل تابستان از آب استفاده شود احداث می‌شد. در فصل زمستان در چند روز نصف شب تا اذان صبح آب سالم و تمیز به آب‌انبار وارد می‌شد و چند بار هم‌جهت ضدعفونی و تمیز نگه‌داشتن آب، در آب برکه نمک می‌ریختند. علت این‌که در این ساعت روز آب را وارد برکه می‌کردند این بود که کسی از آب در مسیر جدول استفاده نکرده باشد.

برکه از اول تابستان برای استفاده‌ی اهالی باز می‌شد. به یاد دارم که در نی‌ریز ۶ برکه شیر وجود داشت. آب برکه‌ها هم بهداشتی و خنک بود. هم‌اکنون دیگر هیچ نشانی از این برکه‌ها وجود ندارد.