دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

      جمال الدین محمود بن محمد بن محمود نیریزى، دانشمند و فیلسوف نامدار فارس در سده ۹ - ۱۰ ق. / ۱۵ - ۱۶ م. بود.
     در تذکره‏ ها و کتب تراجم، بیشتر با نسبت «شیرازى» از او یاد شده  و مؤلّف هفت اقلیم، نام او را ذیل شیراز آورده است.  امّا جمال الدین محمود، خود در مقدّمه آثارش، نسبت نیریزى را در ادامه نامش ذکر کرده است.  علاوه بر آن، بیشتر منابع کتاب شناسى نیز نسبت نیریزى به او داده‏ اند.
    استاد دانش پژوه در مقاله‏ اى با عنوان «آثار عمادالدین محمود شیرازى»، از شخصى با عنوان ابواسحاق محمد بن عبداللّه نیریزى شبانکاره ‏اى یاد کرده که در شمار دانشمندان و حکماى فارس بوده و احتمال داده است که او پدر محمود نیریزى باشد.
    با وجود اینکه جمال الدین محمود، در شمار بزرگان عصر خود بوده و او را «سرآمد علماى زمان و افصح بلغاى دوران»  و «کُمّل فضلاى عصر»  خوانده ‏اند، و حتى برخى او را بزرگترین شاگرد دوانى گفته ‏اند ، امّا دانسته‏ هاى ما درباره شرح احوال و زندگانى وى اندک است. منابع موجود را که ذکر او در آنها به میان آمده است، مى‏توان به دو دسته تقسیم کرد:
     الف - تذکره ‏ها و کتاب هاى تراجم: قدیمترین و مهمترین این منابع عبارتند از: احسن التواریخ تألیف احسن بیگ روملو ؛ هفت اقلیم امین احمد رازى و طبقات اعلام الشیعه از آقابزرگ طهرانى.     همچنین در کتاب سلّم السموات ابوالقاسم انصارى، ریاض العلماء میرزا عبداللّه افندى اصفهانى و روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات تألیف محمد باقر موسوى خوانسارى، ذیل شرح احوال استادش جلال الدین دوانى و ذیل شرح احوال برخى از شاگردانش، از او یاد شده است.
     ب - منابع کتاب شناسى: این دسته از منابع، اطلاعات سودمندى از آثار وى به دست مى‏ دهند. جمال الدین محمود، از شاگردان صدرالدین محمد دشتکى  (متوفى ۹۰۳ ه . ق.) و ملاّ جلال الدین دوانى  (متوفى ۹۰۸ ه . ق.) بود و نزد آنان، عرفان نظرى و فلسفه اسلامى را فرا گرفت. برخى او را بزرگترین شاگرد جلال الدین دوانى خوانده‏ اند.
    با توجه به گفته خود او در مقّدمه شرح اثبات الواجب القدیم دوانى، مبنى بر اینکه وى این اثر را - ۱۰ سال - قبل از آنکه، اثر دیگر خود یعنى شرح اثبات الواجب الجدید را تألیف کند، نوشته است ، چنین دانسته مى ‏شود که وى در اواخر سده ۹ ه . ق. مراحل کمال علمى را طى کرده و در شمار سرآمدان آن روزگار بوده است.
     جمال الدین در سال ۹۰۳ ه . ق. از استادش، صدرالدین دشتکى، اجازه علمى دریافت.  این «اجازه‏ نامه» ضمیمه نسخه‏ اى از کتاب اثبات الواجب صدرالدین دشتکى که خود جمال الدین محمود در سال ۹۰۳ ه . ق. آن را کتابت کرده، آورده شده است.
    وى سفرهایى نیز به نقاط مختلف داشت و حتى برخى از آثار خود را در حین این سفرها نگاشت. از جمله شرح اثبات الواجب القدیم را در اواخر سده ۹ ه . ق. در گیلان نوشت  و شرح تجرید المنطق یا منطق التجرید که تألیف آن را در اصفهان آغاز کرده بود، در قزوین در سال ۹۱۳ ه . ق. به پایان رساند و به امیرنظام الدین محمود اهدا کرد.
    بعد از وفات جلال الدین دوانى، جمال الدین محمود، عهده‏ دار حوزه تعلیم و تدریس وى شد و شاگردان بسیارى در حلقه درس او شرکت جستند. بسیارى از بزرگان و عالمان و فیلسوفان آن عصر، از تربیت یافتگان مکتب وى بودند.
     به گفته امین احمد رازى: «علمش به نهایت عملش لاغایت بود و بعد از مولانا جلال الدین محمد دوانى که استاد او بوده و میرصدرالدین محمد که توفیق درس و بحث بردوام یافته وى بوده و جمیع فضلاى این عصر و زمان که نام ایشان زیب جهان و زینت دوران گردیده، تلامذه او بوده ‏اند».  برخى از این بزرگان عبارتند از: مقدس اردبیلى  ؛ عبداللّه شوشترى  ؛ عبدالواحد شوشترى  ؛ عبداللّه یزدى  ؛ خواجه افضل ترک  ؛ احمد کرد  ؛ امیرفخرالدین سماکى  ؛ ابومحمّد شیرازى  ؛ میرزاجان  ؛ امیرفتح اللّه شیرازى  ؛ تاج الدین حسن فلاور جانى اصفهانى  ؛ و مولانا مالک قزوینى .
    احسن بیگ روملو در کتاب احسن التواریخ، ذیل شرح احوال مولانا مالک قزوینى، خوشنویس معروف سده ۱۰ ه . ق.، آورده است: «در علوم شاگرد مولانا جلال الدین محمود شیرازى بود. راقم این حروف، ذرّه بى‏ مقدار، حاشیه شمسیه پیش او خوانده» ، که احتمالاً منظور او، نزد جمال الدین محمود است. به علاوه، او به گونه ‏اى صفات اخلاقى جمال الدین محمود را ستوده که گویى محضر او را درک کرده است. در احسن التواریخ آمده است: «با وجود انواع فضایل و کمالات، آن عالم فرخنده صفات، اندیشه عجب و نخوت پیرامون خاطرش نمى ‏گذشت».
    جمال الدین محمود سرانجام در سال ۹۶۲ ه . ق. وفات یافت.  تاریخ وفات او را فقط صاحب احسن التواریخ ذکر کرده است. برخى گفته‏ اند که تا سال ۹۸۸ ه . ق. در شهرستان لار مى ‏زیسته ، که قطعا اشتباه است.
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: