معرفی میرزا احمد نیریزی: : دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

میرزا احمد فرزند شمس ‏الدین محمد، معروف به میرزا احمد نیریزى یا میراحمد نیریزى، تواناترین و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران که در اواخر دوره صفویه مى‏زیسته است.
     او را «استاد الاساتید» ، «اعجوبه زمان»، و «نادره دوران» خوانده و آخرین کسى دانسته ‏اند که در ایران در خط نسخ ید بیضا مى‏ نموده و پس از او در حسن خط نسخ تاکنون کسى به میدان اشتهار پا ننهاده است . با وجود شهرت فراگیر میرزا احمد - در دوران حیات و پس از وفاتش - و با وجود آثار بسیارى که ازاو بر جاى مانده، اطلاعات و دانسته ‏هاى ما درباره شرح احوال و زندگانى او اندک است. تذکره ‏نگاران و شرح حال نویسان آن دوره، از جمله حزین که از معاصران وى بوده، از او ذکرى به میان نیاورده ‏اند.
     علاوه بر آثار به جا مانده از او که تاریخ و محل کتابت آنها بخشى از تاریخ حیات وى را روشن مى‏ سازد، از منابع متقدم و تحقیقات و تألیفات معاصر نیز مى‏ توان در هر چه روشن‏تر شدن زندگانى این هنرمند تواناى ایرانى استفاده کرد.
     قدیمترین منبعى که در آن از او یاد شده، تذکره ریاض الشعراء واله داغستانى است. واله با او مصاحبت داشته و ذیل شرح احوالِ عمویش لطف علیخان داغستانى، گزارش مختصرى از او به دست داده است .
    در تذکره خوشنویسان هفت قلمى در دو مورد، ذیلِ شرح احوال «حکیم محمد حسین» و «محمدتقى ‏الحسنى الخطیب» فقط نام او آمده است .
    نخستین تذکره‏ نویسى که به تفصیل به شرح احوالِ وى پرداخته، میرزاى سنگلاخ مؤلف تذکره ‏الخطاطین است ، که البته همچنان که خواهیم گفت، بسیارى از مطالب آن ساخته و پرداخته خود سنگلاخ است.
     برخى از مهمترین تحقیقات و تألیفات معاصر عبارت است از: پیدایش خط و خطاطان، تألیف عبدالمحمد ایرانى ؛ اطلس خطّ حبیب ‏اللّه فضائلى؛ کارنامه انجمن آثار ملّى، از حسین بحرالعلومى ؛ احوال و آثار خوشنویسان، تألیف مهدى بیانى ؛ مقاله «دعاى صباح بخط احمد نیریزى»، تألیف محمود فاضل در نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى مشهد، و نیز مطالبى از استاد مرحوم جلال الدین همائى در تاریخ اصفهان، مجلّد هنر و هنرمندان.
     امّا مهمترین و جامع‏ترین تحقیق درباره احمد نیریزى، مقاله استاد ارجمند محمد حسن سمسار در دائره المعارف بزرگ اسلامى است. البته باید یادآور شویم که این مقاله بیشتر مقاله‏اى منتقدانه است که مؤلف در آن به نقد مطالب و نوشته‏ هاى میرزا سنگلاخ و نیز نقد آثار منسوب به احمد نیریزى پرداخته و کمتر به زندگانى وى توجه کرده است. همچنین او را با فخرالدین احمد نیریزى که سالها قبل از میرزا احمد مى‏زیسته، یکى دانسته است. با وجود این به ویژه در بخش آثار، مقاله‏اى منحصر به فرد و بسیار عالمانه و محققانه است.