دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

      همچنان که اشاره شد، آثار منسوب و مجعول بسیارى به نام میرزااحمد پدید آمد. از آنجا که تنها آثار معدودى مورد نقد و بررسى قرار گرفته و منسوب و مجعول بودن آنها دانسته شده، در اینجا فقط همان تعداد آثار نقد شده را که انتساب و جعلى بودن آنها قطعى است معرفى مى‏ کنیم.
۱ـ قرآن: وزیرى، به خط نسخ کتابت خفى متوسط، به تاریخ ۱۰۹۴ ه . ق. با رقم و تاریخ:
     «قد تشرفت بتحریر هذا القرآن المجید و الفرقان الحمید ... و انا العبد الاقل الداعى لابود الدوله القاهره تراب اقدام المؤمنین المتمسک بولاء المعصومین احمدالنیریزى فى سنه ۱۰۹۴ اربع و تسعون بعد الالف من الهجره المبارکه المقدسه ».
    به گفته بیانى، فقط قسمت آخر به نظر مى‏رسد که خط نیریزى باشد . استاد سمسار این اثر را از آثار مجعول و ساختگى دانسته که جاعل با چیره‏دستى رقم و خط میرزااحمد را تقلید کرده است .
۲ـ قرآن: به شماره ۴۹۰۲ کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران با رقم و تاریخ «... احمدالنیریزى ببلده قزوین ... شعبان سنه ۱۱۰۳۲ » که به گفته استاد سمسار روشن نیست که منظور ۱۱۳۲ است یا ۱۰۳۲.
     همچنان که وى اشاره کرده، خط این نسخه به قلم نسخى، فاقد ویژگی هاى کتابت احمدنیریزى است. علاوه بر آن، دعاى ختم قرآن بر کاغذى جدا با قلم رقاع متوسط نوشته شده است که به صفحه آخر نسخه چسبانده‏اند. در ذیل صفحه نیز قطعه تذهیبى ناهماهنگ از نظر شیوه و زمان تذهیب سرلوح نسخه به صورت بخش سوم به پایانِ صفحه افزوده شده ؛ در نتیجه جعلى بودن این اثر کاملاً آشکار است .
۳ـ قرآن: در موزه ملى ایران، قرآنى به قطع رحلى به شماره ۸۶۸۸ به قلم خوش موجود است. استاد سمسار درباره جعلى بودن این اثر در انتسابش به احمد نیریزى گفته است:
     صفحه پایان متن قرآن را از سوره ناس به بعد، شسته و رقم کاتب و تاریخ کتابت را زدوده‏اند، امّا هنوز اثر سطرها بر بخش شسسته شده و لکه‏هاى افشان را بر پیشانى صفحه و در بین کلمات سطرهاى موجود مى‏توان دید. سپس رقم احمد را به صورت «حرره العبد احمدالنیریزى من شهور سنه ۱۱۲۹» به پایان نسخه افزوده‏اند. جاعل نسخه با وجودِ دقت بسیار در تقلید از رقم احمد، در این کار موفق نبوده است .
۴ـ قرآن: نسخه‏اى است به خط ملاعبدالجواد نیریزى در سنه ۱۲۳۲ ه . ق. که براى امیرمحمد حسین خان، حاکم نیریز تحریر کرده است و به شماره ۱۰۰۱ در کتابخانه سپهسالار موجود است. اسم کاتب را از آخر قرآن محو کرده‏اند تا بتوان آن را نوشته احمد نیریزى وانمود کرد. ولى اعتضادالسلطنه بر پشت ورق اوّل نوشته است: «یکى از مردمان بى‏معنى اسم ملاعبدالجواد را محو کرده و عبارت نیریزى را گذاشته و مشتبه که به اسم میرزااحمد نیریزى باشد. الحق از روى انصاف، منتهاى ظلم و بى‏انصافى را در حق کاتب کرده است. فى شهر جمادى‏الثانیه ۱۲۹۶ ».
    علاوه بر آن، فرهاد میرزا معتمدالدوله، از چند قرآن نام برده که به خط میرزاى نیریزى کتابت شده، امّا چون سندى در دست نداریم، آن آثار را به عنوانِ آثار منسوب نام مى‏بریم: قرآنى به جهت علیقلى‏خان خلف اعتمادالدوله شاهقلیخان، به تاریخ ۱۱۱۶ ه . ق. ؛ قرآنى براى ابراهیم‏آقا یوزباشى ؛ قرآنى براى محمّدعلیخان ؛ قرآنى براى حاجى یاقوت خواجه اعتمادالدوله شاه قلیخان، به تاریخ ۱۱۲۵ ؛ همچنین قرآنى که از روى خط علاءالدین تبریزى مشق کرده است .
    باید یادآور شویم که بیانى در انتساب کتابت قرآن شماره ۱۴ متن حاضر، و شماره ۹۸۹ کتابخانه کاخ - موزه گلستان به احمد نیریزى، تردید کرده است .
۵ـ صحیفه سجادیه: نسخ و نستعلیقِ ۱۱۲۱ ه . ق.، که به شماره ۹۰۹ / ع در کتابخانه ملّى موجود است. در پایان نسخه در ۶ سطر چنین آمده است:
     «قد تشرفت باختتام کتابه صحیفه الکامله السجادیه ... فى یوم اثنین و هو التاسع و العشرین من شهر ذى‏القعده الحرام من شهور سنه احدى و عشرین و مائه بعد الالف بنا به فرمایش ... فتحعلى‏خان ... وزیر اعظم اتمام یافت. کتبه الداعى لابود الدوله القاهره احمد النیریزى ».
    به گفته استاد سمسار، سه سطر آخر متن اصلى از کلمه «احدى» به بعد را از صفحه بریده، و به جاى آن کاغذى با تاریخ و قلم احمد نیریزى نوشته و چسبانده‏اند. تفاوت خط و رنگ‏آمیزى به جاى طلااندازى دور سطرها جعلى بودن رقم و تاریخ را آشکار مى‏سازد. افزودن بر آن، تذهیب و تجلید نسخه به مکتب شیراز در سده ۱۳ ه . ق. تعلق دارد .
    معتمدالدوله نیز از چند صحیفه سجادیه نام برده است: صحیفه به جهت عباسقلى آقاقورچى ‏باشى به تاریخ ۱۱۱۲ ه . ق. ؛ صحیفه براى شیخعلى بیک امیرشکارباشى به تاریخ ۱۱۲۹ ه . ق. در اصفهان ؛ صحیفه به جهت شاه‏ سلطان حسین که از روى صحیفه یاقوتِ مستعصمى کتابت کرده و در آخر آن نوشته است:
     «و کانت بینها و بین النسخ المشتهره من هذاالکتاب المستطاب المعروف بزبور آل محمد و انجیل اهل البیت اختلافات لاتخفى على النّاظرین ».
۶ـ دعاى کمیل: وزیرى کوچک (۱۴ × ۲۱ سانتى‏متر)، به خط نسخ و نستعلیق در ۱۱۵۲ ه . ق. کتابت شده و قبلاً در بخش شرح احوال میرزااحمد از آن یاد شد و دلایلى که آقاى سمسار در جعلى بودن آن ایراد کرده بود، اشاره شد .
۷ـ دعاى احتجاب و ادعیه دیگر: ربعى (۱۲ × ۵ / ۱۸ سانتى‏متر)، به خط نسخ کتابت عالى، تاریخ ۱۱۶۰ ه . ق.
     این مجموعه شامل تعقیبات نماز، دعاى احتجاب، دعاى رفع خوف و هول، دعاى حجب، دعاى مشهور به دعاى سریع‏ الاجابه و چند دعاى دیگر، به شماره دفتر ۴۹ در کتابخانه کاخ - موزه گلستان موجود است . از آنجا که میرزااحمد به احتمال زیاد قبل از این تاریخ وفات یافته، یا مى‏بایست تاریخ کتابت اشتباه باشد و یا انتساب آن به میرزااحمد صحیح نیست.
۸ـ ادعیه: به تاریخ ۱۱۰۴ ه . ق. در کتابخانه آستان قدس رضوى . همچنان که قبلاً درباره این مجموعه نیز توضیح داده شد، شیوه خط آن نمى‏تواند از آنِ احمد نیریزى باشد .
۹ـ ادعیه: به تاریخ ۱۱۵۱ ه . ق. و به شماره ۱۳۰۸ در کتابخانه آستان قدس رضوى  ؛ شیوه خط این مجموعه نیز ویژگی هاى خط میرزااحمد را ندارد .
ادعیه‏اى نیز معتمدالدوله به میرزا نسبت داده است .
۱۰ـ قطعه: به تاریخ ۱۱۷۷ ه . ق.، که بیانى اظهار داشته که آن را دیده است ، ولیکن یا از آنِ نیریزى نیست و یا تاریخ آن اشتباه است .
۱۱ـ عده‏الداعى و نجاح الساعى: از احمدبن فهد حلى (تاریخ تألیف ۸۰۱ ه . ق.)، این نسخه به شماره ۲۵۱۲ / ف و تاریخ کتابت ۱۱۵۱ ه . ق. در کتابخانه ملى موجود است که کتابت آن را به میرزا احمد نیریزى نسبت داده ‏اند، و در حاشیه صفحه پایان نسخه، سیدمحمد اصفهانى متخلص به بقا، خط میرزااحمد را تصدیق کرده و نوشته است: «... در اینکه خط ... استادالاساتید آقامیرزااحمد نیریزى ... است، محل حرف و شبهه نیست ... اگر این اسم هم نوشته نشده بود، اصلاً محل اختلاف و تردید نبود ... سنه ۱۲۹۷». گواهى او را محمدباقر اصفهانى نیز تأیید کرده و نوشته است: «... حق تصدیق در این کتاب همین است ... ۱۲۹۷». میرزاابوالفضل ساوجى نیز بر حاشیه صفحه ‏اى دیگر در همان تاریخ مى‏ نویسد: «شکى نیست که از خطوط ممتازِ میرزااحمد نیریزى است که در اواخر ایام پیرى به رشته تحریر در آورده‏ اند ...». امّا امیرنظام گروسى در حاشیه همان صفحه نوشته است: «سیدمحمد بقا و محمدباقر و آقامیرزا ابوالفضل ساوجى در تصدیق این کتاب مشتبه گردیده‏اند و محققا این کتاب خط مرحوم آقا محسن اصفهانى است که غالب خط‏شناسها صفا و نظافت خط او را بر مرحوم میرزااحمد ترجیح مى‏دهند، ۲۰ شهر صفر ۱۳۰۶ العبد حسنعلى گروسى ... امیرنظام ».
۱۲ـ اشارات رموز فى آیات کلام رب العالمین: تألیف سلیمان در ۱۱۰۷ ه . ق. و کتابت در ۱۱۱۵ ه . ق. ؛ این نسخه به شماره ۹۸۶ / ف در کتابخانه ملى موجود است. ولى خط این نسخه فاقد ویژگی هاى کتابت میرزااحمد است .
    پایان: «کتبه العبد المذنب احمدالنیریزى على سبیل الاستعجال فى دارالسلطنه اصفهان فى شهر ربیع ‏الاوّل من شهور سنه خمس عشره و مائه بعد الالف ».
    دیگر آثار منسوب به میرزا عبارت است از: کتابت سنگ لوح قبر میرمحمدباقر فرزند میرمحمد اسماعیل خاتون آبادى که در سال ۱۱۲۷ ه . ق. وفات یافته، و با وجودى که این اثر امضا ندارد، امّا استاد همائى آن را از جمله آثار خوبِ ثلث میرزاىِ نیریزى دانسته و گفته است: «زبان به زبان به ما رسیده و مسلّم است که با اختصاص میرزا به آن خانواده، کسى غیر از وى سنگ لوح میرمحمدباقر را نمى ‏نوشت ».
    سنگلاخ نیز کتابت اشعارى در مدح پیامبر اکرم (ص) ـ که قبلاً درباره آن بحث شد ـ و نسخه ‏اى از حدیقه سنایى را به او نسبت داده است . قطعه‏ اى نیز با تاریخ ناقص ۱۱۸ در کتابخانه ملّى موجود است که در فهرست آن کتابخانه با تاریخ ۱۱۸۰ آمده است : این اثر نیز یا از آنِ نیریزى نیست یا تاریخ آن اشتباه است.
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: