دانشنامه مشاهیر نی‌ریز

نوشته‌ها

     شیخ جمال الدین ابوالفتح محمد بن طاهر نیریزى، فقیه، دانشمند، زاهد و مدرّس نامدار فارس در سده ۶ - ۷ ه . ق. بود.
     قدیمترین منبعى که در آن، نام او آمده، شیرازنامه زرکوب شیرازى است. دراین کتاب، شرح احوال مستقلى از او وجود ندارد و فقط در دو مورد، ذیل شرح احوال ابومحمد روزبهان بقلى (متوفى ۶۰۶ ه . ق.)، و شرح احوال مجدالدین اسماعیل نیکروز فالى ، از او یاد شده است . پس از آن در کتاب شدالازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار - در دو بخش - به طور مستقل، شرح احوال وى آمده است.
     در تذکره هزار مزار، شرح احوال وى با شرح احوال مولانا مظهر الدین ابوعلى حسن بن محمود زیدانى  و شرح احوال شیخ صفى الدین محمود خبرى (خفرى) ، در هم آمیخته است ؛ بدین نحو که، ذیل عنوانِ «شیخ ابوالفتح نیریزى»، به شرحِ احوال مظهرالدین ابوعلى حسن بن محمود زیدانى، و ذیل عنوان شیخ محمود خبرى، به شرح احوال شیخ ابوالفتح نیریزى پرداخته است. این اشتباه در ذیل عنوانِ مولانا مظفرالدین حسن نیز تکرار شده و در آنجا نیز شرح احوال شیخ محمود خبرى با شرح احوال مظفرالدین حسن، به هم آمیخته است .
    مصحّح تذکره هزار مزار به این اشتباهات پى برده و در پاورقى، این مطلب را متذکر شده است .
    به هر حال، ابوالفتح نیریزى در اواسط سده ششم ه . ق. در نیریز ولادت یافت و در همانجا نشو و نما یافت. پس از آن به دنبال کسب علم و دانش به سفر پرداخت و از عالمان و دانشمندان بهره جست. وى، مدتى - به احتمال در اصفهان - نزد حافظ ابوموسى محمد بن عمر بن احمد مدینى اصفهانى (متوفى ۵۸۱ ه . ق.)، محدّث معروف سده ششم ه. ق . تلمّذ کرد. همچنین کتابِ لباب التّفسیر (لباب التّفاسیر)، تألیف محمود بن حمزه بن نصر کرمانى معروف به تاج القرّاء (متوفى بعد از ۵۰۰ ه . ق.)  را، نزد فخرالدین ابوعبداللّه نصربن علىّ بن محمد معروف به ابن ابى مریم شیرازى  خواند، که ابن ابى مریم نیز نزد مصنف کتاب، یعنى تاج ‏القرّاء، آن را فرا گرفته بود. علاوه بر آن، وى کتابِ الموضح فى علل القراآت تألیف خود ابن ابى مریم را نیز نزد وى خواند .
    ابوالفتح نیریزى، صحبت عارف بزرگ فارس در آن دوره، یعنى روزبهان بقلى (متوفى ۶۰۶ ه . ق.) را نیز درک کرد .
    به گفته جنید شیرازى، اتابک - به احتمال اتابک سعد بن زنگى (حک ۵۹۱ - ۶۲۳ ه . ق.) یا به احتمالِ ضعیف، برادرِ او، تکله بن زنگى (حک ۵۷۱ - ۵۹۱  ه . ق.) - به او اعتقاد داشت، لذا ریاست [ و یا استادى ] مدارس شیراز را به او پیشنهاد کرد، امّا او نپذیرفت ؛ تا اینکه به اصرار، تدریس را در یکى از مدارس - به احتمال مدرسه اتابکیه یا مدرسه لالا (لالائیه)  - پذیرفت، و سالها به تعلیم و تربیت شاگردان پرداخت. از جمله شاگردان و تربیت یافتگان مکتب او، شیخ صفى ‏الدین محمود خبرى (خفرى) (متوفى ۶۴۸ ه . ق.) بود .
    ابوالحسن على بن عبداللّه کردویه (متوفى ۶۰۶ ه . ق.) با او مجالست و مؤانست داشت، و در هر هفته با یکدیگر جلسه‏ اى داشتند، که به گفته جنید شیرازى، اسرارى در معرفت، میان آنان طرح مى ‏شد. همچنین فقیه صائن الدین حسین بن محمد بن سلمان (متوفى ۶۶۴ ه . ق.) از ارادتمندان او بود و مرثیه ‏اى نیز در مرگ او سرود که به آن اشاره خواهیم کرد .
    شیخ ابوالفتح، سرانجام در سال ۶۱۴ ه . ق. در شیراز وفات یافت و در بلندترین نقطه مصلّى به خاک سپرده شد. فقیه صائن الدین حسین بن محمد بن سلمان مرثیه ‏اى در سوگ وى سرود که سه بیتِ آن را جنید شیرازى نقل کرده است:
                        خلیلىّ یأبى الدّهر انّى اراکما                          سَقَى اللّهُ اَیّام الْحِمى وَ سَقاکُما
                        وقَدْ کُنْتُ لااَرْضَى بِدوُنِ لِقائِکُمْ                           فَهَا اَنا راضٍ اَنْ اَرَى مَنْ رَآکُما
                        فَدَیْتُکُما نَفْسى رِضا لا تَکَلُّفا                            فَطُوبَى ِلنَفْسٍ اَنْ تَکُونَ فِداکُما  
   از شیخ ابوالفتح ظاهرا فقط یک فرزند به نام فخرالدین احمد باقى ماند.
     با وجود علم و دانش بسیار او (شیخ ابوالفتح)، هیچ اثرِ مکتوبى از وى به جا نماند و بیشتر عمر خود را صرف تعلیم و تربیت مریدان کرد. فقط فرزند او سخنانِ او را هنگام وفاتش نقل کرده است: «به فقهاء بگویید، شما باید بر اعتقاد اهل سنّت و جماعت باشید، پس به او گفتم آیا ما را به اعتقاد شیخ اشعرى امر مى‏ کنید یا به اعتقاد سلف صالح، شیخ فرمود: به اعتقاد سلف صالح، زیرا شیخ اشعرى نیز نخست معتزلى بود و سپس به اهل سنّت گرایید» .
 

نام:
ايميل:
وب:
شماره امنيتي: